AD(I)ĞE Mİ, ADIGE Mİ, AD(I)YE Mİ, ADIYE Mİ?

Çerkesçe okumasını öğrenmek sizi kötü bir duruma sokmaz.

Çerkesçe  okumasını  öğrendiğinizde ağzınız-burnunuz cin çarpmışa dönmez..

Çerkesçe okumasını öğrendiğinizde ağzınıza bir parmak bal da çalınmış olmaz...

Çerkesçe okumasını  öğrendiğinizde olacak olanı ben size söyleyeyim başımızı ağrıtmaktan, kendinizi de  komik  duruma düşürmekten kurtulursunuz...

Olacak olan o...

***

Çerkesçe yazıldığı gibi okunan bir dil değildir..

Çerkesçe de çok ses  vardır..

Artık bunu biliyorsunuzdur herhalde...

Çerkes alfabesi  de işte bu çok sesi mümkün olduğu kadar az sembolle gösterip yazmaya çalışır...

Sebebini anlamışsınızdır...

Anlamadıysanız da yapacağım bir şey yok..

***

Az sembolle çok  ses nasıl gösterillir, bunun bir  hilesi falan var mı, sihirli bir değnekle mi  bu beceriliyor diye  sorarsanız, ‘çerkesçe okumasını  öğrenin o  zaman görürsünüz’ diye yanıtlamak en doğrusu..

Ama durun ben yine size  türkçe örneklerle anlatayım, türkçe okumasını  biliyorsunuz ya, belki daha  kolay anlarsınız.

En doğrusu çerkesçe okumasını öğrenmek (ama çerkesçe  okumasını  öğrenince çarpılacağınızı  sanıyorsunuz ya bu da çare değil tabiki)

***

Türkçede EĞE diye  bir kelime var..

Eğe denilen aleti  hepiniz biliyorsunuzdur..

İşte bu kelimedeki (Ğ) var ya, hani bazen (Y) diye de (yanlış ama yerel olarak doğru) okunabilen ona dikkat edin...

Şimdi sınav sorusu, çerkesçe bilginiz test ediliyor, arkanıza yaslanıp iyice düşünün sonra yüksek sesle bu kelimeyi tekrarlayın.

ĞEREKO – Geçen yıl

Bir daha tekrarlayın. (ama bu baştaki hece ĞOOO diye de söylenebilir ki gibi ukalalık yapmadan bir daha  okuyun)

Bu kelimedeki ĞE hecesini bir kaç defa okuyun... 

Ne kadar kulağa dolgun dolgun gelen bir ĞĞĞĞ değil mi...

Şimdi bir de EĞE kelimesini aynı düzende okuyun.

Bir daha okuyun, 

Bir defa daha okuyun...

Gördünüz mü, Çerkescedeki ‘Ğ’ aynen ĞEREKO kelimesindeki ‘Ğ’ gibidir...

Bir de bunun kardeşi var, işte o kardeşi de EĞE kelimesindeki Ğ gibi okunanı..

Aralarında fark olduğunu anlamışsınızdır..

Dilimizde bu iki ses çok kullanılır. Birbirlerinden de ayrıdırlar, birinin yerine diğerini hiç kullanmayız.

***

Haydi devam edelim de tam olsun.

Çerkesçe Ağaç demesini biliyormusunuz...

Ben  size yazayım ЧЪЫГ(Ы) - ÇÇIĞ(I).....

Şimdi bir de bu kelimede yer  alan ğ nin türkçedeki karşılığına bakalım...

Türkçe IĞILTI diyebilirmisiniz..

Dediniz mi...

Hem eğe hem de ığıltı kelimelerindeki ğ sesinin aslında gh benzeri bir şey olduğunu  hissettiniz mi..

Haydi bir de şimdi çerkesçe ağıt anlamına  gelen ГЪЫБЗЭ - ĞIBZE kelimesini söyleyiniz...

Söylediniz değil mi...

Farklılar değil mi?

***

Gördünüz değil mi?

Çerkesçedeki  ‘Ğ’ nin yumuşak kısmı hiç yumuşak değil...

Milletimizin adını ADIĞE  diye yazarsak okurken de ĞE hecesini Ğereko derken kullandığımız o tonda okumamız gerekir.

Eee bunların ikisi birbirinden farklı...

İşte  Çerkesçe yazısında buna formül  bulunmuş...

Çerkesçe kelimelerde yazılı olan GI ve GE hecelerindeki G harfi türkçedeki EĞE ve IĞILTI  kelimelerindeki Ğ gibi okunur..

Çerkesçe yazı dilinde GE ve GI hecelerindeki ‘g’ harfi böyle okunur. Bu sabit  bir kuraldır. Çerkesçe okumasını öğrenseniz bilirdiniz. 

Yani çerkesçe ADIGE yazarsak bunu okunması  gerektiği gibi okuruz...

***

Ama ben Şapsığıım, Ama ben uzunyaylalıyım…

Heee, iyi aferim…

Ben GI ve GE hecelerindeki G sesini anam babam  türkçedeki gibi ‘G’ olarak da okuyabilirim.

Aferim, öyle okuyabiliyorsan…

Ama işte sen bunları böyle okuyabildiğin için (sebeplerden birisi bu olmak üzere) senin konuştuğun ağız Çerkesçe yazın dili için TEMEL ALINMADI...

Eğer temel alınsaydı alfabeye yeni bir harf daha ilave etmek gerekirdi..

Bu  da çerkesçeyi biraz daha zor öğrenilir kılardı...

Bjeduğ, Çemırguy, Abdzah, Mamhığ, Mehoş, Kaberdeylerin azımsanmayacak çoğunluğu, Hatıkuay, vs. vs.. çocukları okuma yazma öğrenirken zorlanırlardı.

Senin  de çocukların alfabeyi sökerken bir fazla harf daha öğrenmek  zorunda kalırlardı...

Oooo merak etme illa yazacağım dersen de kullanbileceğin bir harfi  dilbilimciler eğitimde kullanılmamak üzere oluşturmuşlar. ГЬ harfi de bu işe yarar...

Kafanı  daha  fazla karıştırmamak için  ayrıntılamıyorum yoksa yine bununla ilintili olarak eğer bu senin istediğin gibi olsaydı (ДЖЬ(Ы) ve ХЬ(И)) hecelerindeki yapılarda ekstra harfler isterdi....

Al sana alfabeye ilave edilmesi gerekecek üç harf ortaya çıktı..

Bu hoşunuza gitmiyorsa  da böyle, yazın  dilimiz var ve sizin ağızlarınız temel alınmamış. Sebepleri de işin doğrusu çok umurumda değil.

***

Uzun lafin kısası senin inatla anlamamaya çalıştığın şey istediğin şekilde yazılacak olsaydı peşi sıra iki ayrı harf daha alfabeye ilave etmeyi gerektirirdi.

Bir de kendisi al sana alfabeye ilave edilmesi gerekecek üç harf...

İşte bu yüzden Çerkesçe okumasını öğrenmen gerekiyor.

***

Bak aziz kardeşim ben  geçimimin bir kısmını çerkesceden türkçeye çeviri yaparak kazanıyorum.

Adıge Makh isimli gazetenin türkçe sayfalarını hazırlıyorum.

Her gün çeviri yapıyorum..

Yaptığım çevirilerin okuyucularının çerkesler olduğuna  inandığım metinlerde ADIGE diye yazıyorum.

Çünkü bir çerkesin bunu  okuyabileceğini, okuyabilmesi gerektiğini düşünüyorum..

Ben aynı zamanda Çerkesçeden Türkçeye, Türkçeden Çerkesçeye yeminli  tercümanım. (çevirmem gereken resmi metin sayısı neredeyse yok denilecek kadar ya neyse)

Çevirmem gereken resmi evraklarda ise bunu ADIGHE diye çeviriyorum.

Bunu neden yapıyorum biliyormusun.

Çünkü sen ve senin gibiler az sayıda değiller..

Başımı sık sık ağrıtıyorsunuz. ADIGHE diye sizin okuyacağınız göreceğiniz yerlerde çeviri yaptığımda ‘-Lan sibop o ‘H’ harfini nereden çıkarttın’ diye soruyorsunuz...

Ama resmi yazılarda GH yazdığımda anam babam türk olan birisi bunun ne tam anlamı ile Ğ ne de tam anlamı  ile G olmadığını anlıyor..

Size bunu anlatmakta zorlanıyorum.

Çünkü Çerkesçe okumama konusunda kendinizi şartlandırmışsınız.

Ben de bu yüzden inatla sizin okuyacağınız yerlerde bunu ADIGE şeklinde yazıyorum.

Çünkü gerçekte siz ÇERKESÇE okuma yazma öğrenmek zorundasınız,     

Türklerin böyle bir zorunluluğu yok o yüzden türklere seslenen bir çeviride ADIGHE diye yazıyorum.

***

Gelelim genelin durumuna..

Haydi kızın kızın, Kril ziril diye zırıldayın.

Azizim bunun sıkıntısını  her gün ben çekiyorum.

Ne zaman bir araya gelip anam babam türk harfleri ile çerkesçe kelimelerin yazılışını karşılayacak bir alfabe oluşturacaksınız..

Ne zaman ben çeviri yaparken çerkesçe bir ismi, soyismini türk harfleri ile yazarken kafamı kaşımaktan kurtulacağım.

Yahu bakın milletimizin adını türk harfleri ile yazarken elli defa takla atmam gerekiyor. Buna kendi kafama göre çözümler bulmak zorunda kalıyorum.

Elbetteki bu benim kullandığım şeyler de (herkesin kabul ettiği, herkese kabul ettirilmiş) standart değil.

Dernekler-mernekler inanın bir araya gelip bu sorunu çözmek için adım atması gereken sizsiniz.

Buna bir standart bulmanız gerekiyor.

Zırt pırt her çeviri yazımdan sonra, o yazıda sülale adı geçen birisinin arayıp ‘-Benim sülale adım ahanda şöyle yazılmalı, sen bizim sülaleyle dalgamı geçiyorsun’ diyeceğini düşündükçe sıkılmaktan bıktım..

Adıgebze yazınca birisinin çıkıp ‘Adı GEBZE soyadı YALOVA olsun he heh he’ diyebilmesi sizi bilmem ama beni rahatsız ediyor...

AÇUMIJ Hilmi