Fizana gitseniz,
Magribi-maşriki gezseniz, gördüğünüz insanlara ‘Çerkesler nasıldır, nedir?’
diye sorsanız alacağınız ortak cevap aşağı yukarı bellidir.
‘İyidirler, iyi
insanlardır’....
Dedelerimiz
atalarımız, dünyada ‘iyi’ olmakla nam salmışlardı.
Atıyorum, Alman
disiplinlidir, Japon saygıdardır....
Çerkesler için
bambaşka pek çok şey de belki söylenebilir, ama tüm dünyada genel kabul göreni ‘Onlar
iyidir’....
***
Çokta kaale
almayın.
Şurada taş
çatlasın 1000 bilemedin 2000 yıl önce ölülerimizi kurutup üzerine dağ olacak
kadar taş yığıyorduk, öylesi şeylerde bir zamanlar xabzemizdi.
Yıllar içerisinde, hatta atıyorum iki köy arasında bile değişen xabze'nin temeli de zaten psape ve guape....
***
Çerkesçe derler
ya, onun da esamesi o kadardır....
Beşyüz yıl önce,
bin yıl önce, beşbin yıl önce konuştuğumuz dille bu gün konuştuğumuz ne kadar
örtüşür o bile meçhul...
Bunun yanısıra
atıyorum Hakurenehable’de sokakta dolaşan köpekler bile Çerkesçe bilir.
Onlarla Çerkesçe
konuştuğunuzda anlarlar, sadece hayvanlar ya bu yüzden bir cevap veremezler....
Yani Çerkesçe
bilmekte yalnız başına öyle abartılacak bir meziyet değildir.
***
Atalarımızın dünyada ‘İYİ’ olarak nam salmalarını sağlayan şey ise
bambaşkadır....
İyi bir Çerkes
olup ‘İYİ’ bir namınız olması için bilmeniz gereken şey sadece iki kelime...
Psape ve
Guape....
Başka da bir şey
bilmenize gerek yok...
Uymanız gereken
şey bundan ibaret....
***
Mesela iyi bir çerkes olmak için Çerkesce mi öğreniyorsunuz?
Öğrenmeniz
gereken ilk kelimeler bu ikisidir. Psape ve Guape...
Bunların tam
anlamı ile türkçesi yok.
Psape’nin Türkçedeki
en yakın karşılığı sevaptır.
Sevab kelimesinin kökü mökü nedir bilmem...
***
Psape ruhla-canla
ilintilidir... Ruha-cana faydası olan şeylerdir...
Sevaptır,
sevaptır ama çerkes mantalitesinde guape’de psapeye yakın sayılır....
Guape insanın
yüreği, duyguları mutluluğu ile alakalıdır...
Türkçe olarak guapeye yakın şudur diyebilecek kadar Türkçe bilmiyorum galiba, uygun-yakın bir kelime bulamadım....
Çerkeslikte
(Adıgağe)de insanlarla, hayvanlarla dünyayla ilişkinizde kabul edilir tek
temel budur.
Yaptıklarınız ya
psape ya da guape çerçevesinde olmalıdır.
Diğer
davranışlarınız ise bu ikisine zarar vermedikleri müddetçe yapabileceğiniz
şeylerdir (ne bileyim yatmak, uyumak hatta uykuda horlamak vs.).
Yani
yaptıklarınız ‘mıpsapemi guape’ psape değilse guape çerçevesinde olmalıdır.
Birde bunların tavsiye
edilmeyen zıtları var; Psekod – gukod (Gu heğaç’)....
Onlarda
yapmamanız gerekenleri sınırlar. Ama temeli belli Psape, guape...
***
İşte bu ikisinin
dengesi, atalarımızın ‘İYİ’ namını kazanmalarını sağlamıştır...
Bunların ikisinin
birden kaybedilmesi felakettir.
Dengesizliği de
çok hoş değildir.
Ne ise de
hakikatten Çerkes gibi Çerkes olayım diyorsanız psapeyi guapeyi bileceksiniz.
Çerkes olmayan Türk,
Kürt, Arap, Rus, Abaza, Çeçenle ilişkilerinizde onlara da Psape, guape
çerçevesinde davranacaksınız, gerisi hikaye...
Atalarımızın
dünyaya saldığı ‘iyi’ namını devam ettirmek için uymamız gereken tek ilke Psape
– Guape
AÇUMIJ Hilmi