Ben Mezçağlıyım. Mezçağ Düzcenin güneyinde yer alan Şapsığ, Abdzah, Besleney, Wubıh ve Kabartaylardan oluşan bölgenin adı.Besleney, Wubıh ve Abdzahlar zaman içerisinde kendi lehçelerini unutmuş Şapsığ ağzı ile konuşur olmuşlar. Bölgede kalan az sayıdaki kabartaylar ise tamamen asimile olup karadenizlilere karışmışlar.
Ama Mezçağda Şapsığ Abdzah takışmaları, anektodları devam edegelmiş. Bu yüzden şimdi aktaracağım şeyler ziyadesi ile Şapsığ ve Abdzahlarda var olduğunu bildiğim şeyler.
***
Hidrellezi duymuşsunuzdur. Hani ortodoks rumların Aya Yorgi bayramı. Türklerin ve diğer halkların ise Hızır İlyas (Hıdırellez) diye isimlendirdikleri gün.
Hıdırellez eski takvimde (ortodoks Ruslarında kullandığı eski takvimde) 23 Nisan gününe denk geliyor.
Yeni takvimde ise 6 mayıs günü.
***
Mezçağda Hıdrellez benim çocukluğumda Şagucahablede kutlanırdı. Hala kutlanır mı, bilmiyorum.
Çocukluğumda, gençliğimde yapmadığım şeylerden birisi ise Şagucahabledeki hıdrellez kutlamalarına katılmaktı.
Ne zaman bizim köyden de çocuklar toplanıp hıdrelleze gitmek istediğinde bizimkiler sıkı sıkı tembih ederlerdi; '' (Wuzere Açumıjır wuzerehacıkhor şımığupş, wuitlakhoge wuwgınew kıptemıferer şımığupş.) Sakın Açumıj olduğunu, Hacıkho olduğunu unutma, wuwgınır (wug oynamanın) sana düşmeyeceğini unutma'' derlerdi.
Çocukluk işte, hiç merak edip '-Ne olmuş, yani Açumıjsam, Hacıkoysam neden hıdrelleze gitmek bana düşmez' diye sormak aklıma da gelmiş değil.
Bu gün ise keşke gidip görseymişim diyorum.
***
Ateşten nasıl atlıyorlardı. Nasıl khewuguştığeh görmüş olurdum.
Hristiyanların da kutladığı bu günü 40-45 yıl önce çerkesler nasıl kutluyorlardı görmek vardı.
Daha önceki dönemleri, 100 yıl öncesindeki kutlamaları falan öğrenme imkanım da vardı. Benim bir tarafım Şagucahableli, gayet rahat 100 – 150 yıl öncesindeki kutlamaları öğrenme olanağım vardı.
Öğrenmedik.
Bizim evdekiler de zaten bizim sülaleden olanların öğrenmesini, uygulamasını gereksiz gördüler.
***
Vatanımızda ise Hıdrellez ismi ile anılan bir şeyden haberleri yok, nasıl rumlar bu güne hıdrellez değil de aya yorgi günü diye başka bir isim veriyorsa aynı onun gibi bambaşka bir isimle anıyorlar..
Burada, bu tarihlerde (eski takvimle) Nisan ayının son haftasında yapılan 'cor cegu' isimli bir etkinlik biliniyor ve derlenmiş, kayıt altına alınmış.
Cor Cegu.
Hıdrellezle aynı tarihte, Nisan ayının son haftası...
Ateş yakılır, harman yerlerinde bir önceki yıldan kalan sap-saman toplanır T şeklinde Cor (haç) adı verilen sopalara bağlanır, ateşe verilir bu sopaları tutan delikanlılar iki takıma ayrılır ateşin üstünden atlarlarmış.
Cor ise hepinizin malumudur, eski rumcadan dilimize geçmiş haç kelimesidir.
***
Müslümanlık dönemi olmasına rağmen hocalar ‘cor’a hürmet gösterilmemesi uyarısıyla bu oyunları sportif etkinlikten sayıp müdahele etmezmiş.
Sadece çok daha önceleri kadınlar da ateşin üzerinden böyle atlarlarken müslümanlık sonrası atlamalarına izin verilmez olmuş.
Ben de düzcede kadınlar atlarken etekleri tutuşabileceğinden denildiğini hayal-meyal hatırlıyorum.
Bu etkinlikler derlenmiş. Ateşin etrafında söylenen terennümler yazılı olarak kayıt altına alınmış. Son dönemlerde bu terennümler cor cegusundan ziyade Hantse guaşe ritüelinde daha çok söylenir olmuş.
Bazı metinlerde Yemış, Yele (Hz İlyasın eski rumcadan dilimize geçmiş şekli) ve (kim olduğu hakkında bir nokta kadar dahi bilgi derlenememiş) Yeretıkho’dan da bahsediliyor.
Bazı metinler ise Allahu teala diye başlayan, hz İlyasa atıfta bulunan şekli de almış.
***
Öyle işte, eski takvimle 23 nisana yeni takvimle 6 mayısa az bir şey kaldı.
Acaba hala Şagucahablede hıdrellez yapılıyor mu?
Acaba hala ateşin üstünden atlıyorlar mı?
Acaba hala kewguha?
Acaba bu etkinlikte tamamen türklerin yaptıkları şeyler mi yapılıyor?
Acaba Şagucahablede bir şekilde benim çocukluğuma dek uzantısı kalmış, vatanda ise fiiliyatta esamesi kalmamış, sadece arşivlerin sararmış sayfalarında yer alan aynı tarihli ‘Cor cegusu’ ile alakalı bir bilgisi var olan kaç yaşlı vardır.
Yoktur herhalde, ben bile elli küsur yaşındayım, Şagucaheblede yaşlı sayılan kişiler en fazla 70-80 yaşındadır ve aramızdaki zaman o kadar kısaki...
Keşke Şagucahablede de derlenselerdi, geçmişimizden bir sayfa kaybolmamış olurdu.
Keşke islami çerçevedeki Allahu teala, İlyas aleyhisselam adının anıldığı çerkesçe versiyonları da yaşamaya devam etseydi.
***
İşte böyle bir ucu hristiyanlığa dayanan islamiyet döneminde de belki hz. İlyasla ilintisinden dolayı sadece çerkeslerde değil geniş bir coğrafyada müsamaha gösterilmeye devam etmiş bir gün.
6 mayısa (eski takvimle 23 nisana), aya yorgi gününe, hıdrelleze, cor cegusuna az bir zaman kaldı.
***
Allah’ım belki yanlış yapıyorum, hepten unutulsa da olurdu, niyetim belli, yanlışım varsa affet, bunları aktarıyorum çünkü ellerine cor alıp onu putlaştıran bu günü tüm kitabi dinlerden kopartmayı kendine görev addeden...
Allahım, birileri bu aktardıklarım vesilesi ile sapkınlıklara meyl ederse beni affet, zerre kadar böylesi bir amacım yok, hatta tam tersine ellerine cor alıp, bunu adeta putlaştıranlara bunun atalarımızın hristiyan olduğu dönemle ilişkisini göstermek istedim.
Öyle işte.