2012 kutlama ve anmalar açısından oldukça
zengin. Özellikle Çerkes yazar ve şairlerine yönelik olarak pek çok anma ve
kutlama bu yıla denk geliyor. Aşkane Hacıvumarıko İsmail kelimelerin gücünün bilincinde olarak, akıp
giden zamanla özdeşleştirerek, duyulduklarında insanların düşünmesine vesile
olan içinde yaşadığı dönemin şahitliğini yapan arasında yaşadığı ulusun
felsefesini ve yaşamını dile getirenlerden birisiydi.
Aşkane İsmail Krasnogvardeyske Rayonuna
bağlı Ademıye köyünde 1912 yılında doğdu. Babasını erken kaybetti. Annesi
(Beşıko Sülalesinden) Dolethanı tanıyanların söylediğine göre çok güzel bir
kadındı. Çocukluğu içsavaş yıllarına denk geldi. İsmail iyi bir kavrama gücüne
ve zekaya aynı zamanda büyük bir isteğede sahipti dolayısıyla okumakta zorluk
çekmedi.
1927 yılında Krasnodarda bulunan Adıge
pedteknikumuna kaydoldu ve okulu iyi derece ile bitirdi. Öğrenciliği döneminde ünlü Çerkes yazarları ve
entellektüelleri ile tanıştı. O dönem, okulun müdürlüğüne yürütmekte olan ünlü
Adıge şairi Hatko Ahmet, tanınmış eğitimciler Siyuh Seferbıy, Pşıvunetl’,
Tlebış, Huvaj ve diğerleri tarafından okutuldu. Birlikte okuduğu öğrenciler
arasında Natho Dolethan, Şhakomıde ve diğerleride yer alıyordu. Pedteknikum
sadece okul değil aynı zamanda bir kültür merkeziydi; Edebiyat, müzik, tiyatro
ve insani ilişkiler konusunda iyi bir eğitim veriliyordu.
Aşkane İsmail edebiyat alanında ilk
eserlerini bu okulda okurken verdi. 1929 yılında derleme eserlerin yer aldığı
‘Özgür Çerkes’ adlı kitapta ilk öyküsü ‘İlyas’ yayınlandı. 1934 yılında
yayınlanan ‘Kalkınmamız’ isimli dergide ‘Güneş doğuyor’ adını taşyan öyküsü
yayınlandı. Tiyatral eserlerde kaleme aldı bunlardan birisi ‘Şovcen Mos’ isimli
piyesidir. Bu eser Sovyet sisteminin inşası için çalışan ünlü devrimciye
yönelikti.
1930 yılında okulu iyi derece ile bitirdi.
İki yıl kadar çalıştıktan sonra Krasnodarda bulunan Pedegoloji Enstitüsüne
kaydolarak orada da okudu. İsmail o dönemlerde büyük ümitler veren gençler arasındaydı.
Bunun kanıtlarından biriside henüz öğrenciyken Ç’. Pşıvune ve İ. Huvajla
birlikte köy ilkokullarında eğitimde kullanılmak üzere hazırlanan ‘okuma
kitabı’nın yazar kadrosunda yer almasıdır.
İsmail Rusca eserlerden bazılarını da
Çerkesceye çevirmişti. Bunlardan bazıları; A. N. Ostrovskeye ait ‘kurtlar ve
kuzular’ isimli komedi, D. Furmanova ait öykülerden bazıları ve diğer
eserlerdi.
Aşkane İsmail Adıgey Yazarlar ve Şairler
birliğinin 1936 aralık ayındaki ilk toplantılarına iştirak etti. O zaman henüz
Öğretmen Enstitüsünde öğrenciydi.Bu etkinlikte büyük yazar Ç’eraşe Tembot’un
edebiyatımızdaki yeri ve ‘Şambul’ isimli romanı hakkında düşündüklerini açık
açık dile getirdi.
Aşkane İsmail hikayelerinin ardından uzun
öykülerde yazmaya başlamıştı. Fakat içerisinde yaşadığı dönem politik
karışıklıkların en sert olduğu zamanlardandı. Enstitüyü bitiremeden son sınıfta
okurken tutuklandı ve hapse atıldı, orada öldürüldü.
26 yaşındaydı. Sanatının başlangıcında
büyük umutlar vaad eden bir yetenekti. Ulusunun iyiliğini isteyen ulusunu
yüzeltmeye çalışan bu genç yetenek vakti gelmeden öldü.
Anlatılanlara göre Mıyekuape’de öldürüldü.
Aşkane İsmail kısa bir yaşam sürmüş
olmasına rağmen Adıge edebiyatında iyi bir iz bıraktı. Fakat yaşadığı dönemin
fırtınalı ortamı yaşamını ve sanatını adeta buruşturup attı, ortadan kaldırdı.
Eserlerinden geri kalan, elimizde olanların sayısı oldukça az. Ünlü Edebiyat
araştırmacısı Şhalaho Abu’nun bilimsel çalışmaları neticesinde yazarın
eserlerinden haberdarız ve elimizde bulunan eserlerine gereken değeri yeniden
vermeğe başladık.
Aşkane İsmailin başına gelenler kendisi
gibi eğitimli pek çok Çerkesin başına gelenlerle aynı. Öyle olmasına rağmen
yiğit bir duruş sergilemişti. 1996 yılında suçsuz yere cezalandırıldığı açığa
çıkartılıp onuru geriye iade edildi.
MAMIRIKO Nuriyet
Çeviri; AÇUMIJ Hilmi
Adıghe Makh 14-07-2012