ХЭКУПСЭ – ХEKUPSE ÇOK GÜÇLÜ BİR KELİMEDİR

Her dil kendine mahsus bir düşün taşır.

İnsanların kendi aralarında anlaşmalarına vesile olan dil aynı zamanda onlar arasında milletlerinde inşasını sağlayan belki en güçlü şeydir.

Dilimizde öyle bir kelime varki, taşıdığı anlam bile adeta milletimizin her ferdinin en güçlü yol göstericisidir.

Bu kelimenin (en azından benim bildiğim) başka bir dile, yüklendiği anlamla çevrilmesi çok zor.

***

Хэкупсэ – Хekupse kelimesi.

Dilimizde sadece bu kelime var olsa bile, diğer tüm kelimeleri yitirmiş dahi olsak taşıdığı anlamsal derinlikle, var olmamızı devam ettirmemizi sağlayacak, bizi var olmaya teşvik edecek gücü içinde barındıran bir kelime.

Türkçe veya benim az buçuk bildiğim Rusca’da bu kelimenin karşılığı tam anlamı ile yok.

Türkçeye vatansever, yurtsever, vatanperver gibi çevirmek mümkün. Taşıdığı anlamı bu kelimelere yüklemek bu kelimelerle sınırlandırmak ise mümkün değil.

Türkçe benim bildiğim kadarıyla bu kelimedeki gücü-anlamı taşıyan bir kelimeye sahip değil.

***

  

Хэкупсэ – Хekupse kelimesinde yapım eki olarak kullanılan «–псэ», «–pse»  yapım eki ile dilimizde oluşturulmuş başka kelimeler de var.

Sözlüklerde kolaylıkla bulacağınız; Ахъщэпсэ, былымыпсэ, гупсэ (Akhşepse, Bılımıpse, Gupse) sözcükleri de bu ekle oluşturulmuşlardır.

***

İşte bu kelimelerden akhşepse, bılımıpse sözcüklerinin Türkçedeki karşılıkları ise 'Xekupse' kelimesinin türkçedeki anlamını daha iyi kavramamıza yardımcı olacak niteliklerdedir.

Akhşepse kelimesi birincil anlamı ile türkçede ‘para canlısı’ anlamına gelir. Kelimenin yüklendiği ikincil anlam ise ‘cimri’dir, yani parayı aşırı sakınandır

Türkçe para ile canı bu deyimle özdeşleştirerek ‘para canlısı’ ifadesini kullanır.

Bılımıpse ise mal mülk canlısıdır, mülke canıymışcasına bakan demektir. Gupse ise yürek-gönül maneviyat canlısı, gönüle-yüreğe maneviyata can gibi değer veren demektir.

  

***

Aynı özdeşleştirmenin Çerkesce de vatan ile kurulduğunu düşünün. En yakın anlamı ile XEKUPSE, VATAN CANLISI, VATANI CANI GİBİ GÖREN  diye türkçeye çevrilebilir.

Milletimiz sadece bu kelime ile bile vatanına verdiği değeri, vatanın bu millet için ne ifade ettiğini başka bir dilde izahı çok zor bir şekilde ortaya koymuştur.

Vatanından bahsetmeyen, vatanını dile getirmekten imtina edenler karşısında işte sadece bu yüzden  tüylerim ürperir.

Ben Çerkesim derken, Çerkeslerin dilinde vatan can ile kıyaslanırken vatanı dile getirmemek bir Çerkes için anlaşılması zor bir şeydir.

Benim Çerkesyam, Siadıge Xeku dememek için adeta taklalar atanları gördükçe, asimilasyonun gücü, dilimizin anlaşılmaz hale gelmiş olmasının yıkıcılığı karşısında yüreğim burkuluyor.

Bu kelime her birimizin kendisini sorgulamasını da istiyor. Taşıdığı anlam altında tavır ve davranışlarımızın yetersizliği karşısında zaman zaman bizi ezici bir güce de sahip.

Bir Çerkes için bu sıfatla anılabilmek sanıyorum, o Çerkesin yaşamı boyunca Çerkes toplumunda edinebileceği en saygın anılma şeklidir.

İnşaallah herbirimiz, akhşeps, bılımıps, mılkups gibi yerici sıfatlar yerine bu kelime ile anılır bir yaşam elde ederiz.

AÇUMIJ Hilmi