O öyle değilmiş,
böyleymiş, falan filan.
Thamateymiş, çok
acayip bir şeymiş.
Hiç öyle değil.
Thamate denilen
adam xase zehişeşuştır arı (olmuyor işte yarım hoca dinden edermiş misali
türkçe ifade etmek yetmiyor, Çerkescesini de çoğu kimse anlamıyor, açalım
bakalım; Xase (meclis) organize edebilecek, kurabilecek adama Thamate denir.
***
Xase ise xabze yapan
zamazingodur.
Nizamın yapıcısıdır.
Xabze nizamdır.
Ama biz öyle
duymadık ki.
Bizim duyduğumuz,
ceket iliklemek, büyük gelince kalkmak, koyunun başını paylaştırmak....
Heeee, eğer xabze
o ise, alın size thamate de böyle olur.
Ceketini ilikle
hazır ola geç!
***
Hayır bu xabze
değil.
Bunun adı, durun
çerkesçe yazayım sonra yine açarız ‘Алэм-астэм (eski gramerde алам-астэм).
Türkçe
açıklayayım (aman laf uzayacak ama
kusura bakmazsınız, umarım), alem-astem yanlız başına anlamlı kelimelerden
oluşmuyor, kökünü mökünü kurcalamayın, kökü mökü yok, hani türkçede zart-zurt,
laga-luga gibi kelimeler var ya onların yapısına benziyor, alem-astem işte.
Taşıdığı anlama en yakın türkçe kelime ise TEŞRİFAT...
Nizama uygun
davranışlar, sözler.
Nizamın kendisi, özellikle
özü falan değil yani.... Gelen birisini ‘-Ahhhh, ahhh, aman Allahım senmisin
gelen’ diye karşılamaktır.
Kısaca teşrifat.
Bunda öne çıkana
ise Nahıj denilir, nahıjlığından teşrifatta thamatedir.
O kadar işte...
Thamatenin yaşına
başına bakılmaz. Thamate dediğin nizam koyucu nitelikleri de taşıyabilendir,
ama teşrifatta ikinci üçüncü sırada olabilir.
***
Böyle birileri Türkiyede
var mı derseniz, vardır elbette neden olmasın.
Adıgeyde var mı
derseniz, vardır herhalde....
Ama nahıj
boldur...
Teşrifatta
nahıjın da çok önemi vardır.
Mesela Adıgeyde
emekli, geçmişte önemli görevlerde bulunmuş, toplum içerisinde çeşitli pek çok
sebepten saygınlık kazanmış nahıjların kurduğu bir konsey var.
Adı ‘Nahıjlar Konseyi’. Ne hikmetse kendilerine 'Thamateler Konseyi' diyememişler.
Pek çok konuda
devlet başkanınından tutun sivil toplum kuruluşlarına nasihatlerde falan da
bulunurlar.
Allah muhafaza Türkiyede
Çerkesler arasında böyle bir yapı olsaydı, muhakkak THAMATELER zamazingosu der
işin içinden çıkarlardı.
***
Bir nevi, Türkçede büyük adam derler ya onun gibi
bir şey.
Herkese büyük
adam denilebilir, ama gerçekten büyük adam, büyüktür be..
Thamate de öyle
işte.
Teşrifattan, nahıjlıktan dolayı büyük adam olanın büyüklüğü, thamateliği ise anca o kadardır.
Teşrifattan, nahıjlıktan dolayı büyük adam olanın büyüklüğü, thamateliği ise anca o kadardır.
Teşrifattandır,
Alem-astemdendir.
***
Thamate dediğin Kezanıko
Cebağ gibileridir.
Şaka falan değil.
Xabze-nizam üzerine
etkisi olan, olabilendir.
Cebağ çocukken gerçekleşen o ünlü mevzuyu, hepiniz bilirsiniz, duymuşsunuzdur, (pek çok farklı
versiyonla anlatılsa da) özünde şöyle gelişmiş;
Bir koyunu dört kişi paylaşmış. Bir bacağının
tarafı birisinin diğer bacağının tarafı diğerinin.
Gel zaman git zaman koyunun bacaklarından birisi
yaralanmış. Bezle bu bacağı sarmışlar.
Yaralı bu bacağa sarılı bez bir ateş parçasıyla
tutuşmuş.
Koyun can havliyle kendisini bir ekin tarlasına
atmış...
Koca tarla alev alev yanmış.
Büyükler, tutuşan bacaktan dolayı, o bacağın
sahibini suçlu bulmuş.
Cebağ bunu duyunca gülmüş, ‘O bacak sakatken mi
koyunu taşayıp tarlayı yakmış’ demiş...
İşte böyle
azizim, ‘akıl yaşta değil baştadır’ denilen şey de bu.
Alem-astemden, karşısında ceketinizi iliklemeniz gereken herkes karşısında ceketinizi muhakkak iliklemelisiniz, ama iş koyunun bacağına geldiğinde Cebağıyı çocuksa bile, (alem-astemden dolayı) önünüze katılmayacak birisi ise bile dinlemelisiniz.
Yani Adıge xabze
ve thamatelik öyle bazılarının yediği nane gibi şeyler değildir.
AÇUMIJ Hilmi