HAÇ’EŞ - YÜKSEK OKUL

Haç’eşın eski dönemlerdeki önemini yeniden canlandırmak o kadar kolay değil. Adıge Cumhuriyeti Milli Müzesinde gerçekleştirilen toplantıda haç’eş yüksekokula benzetildi. Cumhuriyetimiz Toplumsal Hareketi ‘Adıge Xase’ Başkan yardımcısı Neğuçu Aslan’ın yönettiği etkinliğe bilimadamları, kültür ve sanat emekçileri, Adıge Xase üyeleri,yabancı ülkelerden geri gelmiş soydaşlarımız, gençler, gazeteciler katıldılar.

Adıge Devlet Üniversitesi ansamblesi ‘Jıvu’n sanatsal yönetmeni Ğuç’e Zamudin tarihi Adıge şarkılarının haç’eşlerde söylenmesi üzerine kendi düşüncelerini dile getirdi. Grup üyeleri ise eski zamanlarda söylenilen şarkıları seslendirdiler. Dığu Psınef güzel dans etmesinin yanısıra tarihi şarkıları hoş sesiyle okudu ansamble ise ona eşlik etti.

Bilimadamı Şhaptleko Ğuç’ıps hatiyako ile haç’eş arasındaki ilişkiyi irdeledi. Daha önceleri Adıgelerin kurşuna baruta ihtiyaç duymadan, konuşanların doğru sözleri ile insanı vurabileceklerini belirtti. Olumsuz bir şeyler yapanlar top-tüfekten ziyade doğru sözlerden daha çok çekiniyorlardı. Espri ile karışık hicviye (кIэнэкIалъэ) şarkılarına konu olanlar pek çok sorunla karşılaşıyorlardı. Eski milli müzik enstrümanlarından kamıl, şıçepşıne vb. ile uğraşmış olan Batıj Mahmud, Ç’ıç’ Aslanbeç, Şıvu Şaban’ın çalışmalarının faydalarından bahsettiler. Tarihi enstrümanları toplayan Ğuç’e Zamudin, Keğezej Bayzet, Alla Sokolova’nın çalışmalarının faydalı olduğunu belirttiler.

Şıkepşınenin tellerinin metalik veya atkuyruğu kılından yapılmış olması halinde verdiği sesten ve kullanım alanlarının farklı olmasından aralarındaki farklılıklardan bahsettiler. Ayrıca Avrupa kültüründe yer alınması için şıkepşınenin kullanılıyor olmasının anlamına da değindiler.

Bilimadamları Vunereko Raye, Yedıc Batıray, Vunerıko Mire, Kuyeko Asfar, Peştı Madine haç’eşle alakalı gelenek-görenek, söylencelerin nasıl yaşamda yer aldığı, yazılan şarkıların ağızdan ağıza nasıl aktarıldığı, Ç’ıç’ Aslanbeç ve Koblı Kadırhan gibi müzisyenlerin eserlerinin daha ayrıntılı değerlendirilmesinin gerektiği ve başka konular hakkında konuştular. Yedıç Batıray ve Paştı Madine Türkiyede duydukları hakkında konuşarak haç’eş’in eğitimdeki önemine vurgu yaptılar. Adıge Xasenin çalışmalarına iştirak eden Beğıreko Nurbıy, Tevu Aslan, Neğuçu Aslan eskilere dair duyduklarını günümüz şartlarına adapte ederek gelenek-göreneklerin eğitimsel amaçlı olarak nasıl kullanıldığına temas ettiler.

Barço Ruslanın akordion çalışını, pheçıçavo Neğoy Zavurun katılımcılara neşe katmasını, Adıge Xase gençlik kolu başkanı Beğedır Artur ve katılımcıların dans etmesini, Şevcen Gupse’nin milli danslarımızı icra etmesini, aramızdan ayrılan Tıko Keplan’ın tarihi Çerkes şarkılarını nasıl derlediğini Epejıhe Cenpago’nun anlatmasını, haç’eşe dair gerçekleştirilen bu güzel etkinliğin wuc ile sona ermesini  uzun süre unutmayacağız. Konukların sofraya davet edilmesi ise yine gelenek-göreneklerimiz çerçevesindeydi.

Adıgey Cumhuriyeti Milli Müze’nin etnografya bölümü başkanı Mamrıko Saide, Müze baş bilimsel çalışanı Sihaceko İrina bu etkinliği organize ettiler.

Sihaceko İrina; ‘ Gelenek-göreneklerimize dair yazıları biraraya getirip hazırlıyoruz, Müzede ilginç sergi ve gösterimler sunmaya hazırlanıyoruz. Yardımcı olanlara gazete aracılığıyla teşekkür etmek istiyoruz’ dedi.

Adıge Cumhuriyeti milli müze müdüresi Cıgune Fatima Haç’eş ile alakalı bu etkinliğin sonbahar aylarında bir daha düzenleneceğini ve bu etkinliğe katılanların saysısının anlaşılır derecede artacağını düşünüyor.

YEMT’ITL Nurbıy

Çeviri; AÇUMIJ Hilmi

Adıghe Makh 12-04-2012