Hunego Saide Çerkes yazınına 70’li
yıllarda katıldı. Kendine has bir ritm içerisinde resmettiği eserlerinde,
şiirlerinde çiğ damlaları parıldıyor, şairin açtığı kapı aralığı gözlerimizin
önüne dikiliyordu. Bu gün konu edindiğimiz şairin seçme eserlerinin yer aldığı
kitabında ise kapının açıldığını günün en sıcak zamanında güneşin gökyüzündeki yerini
aldığını görüyoruz. Saide bizleri vaktinde olgunlaşmış şiirleri ile memnun
etti. İlerleyen zaman, yaşamın getirdiği bitmeyen soruların cevaplarını
şekillendirip düşüncelerini de daha olgunlaştırmış olarak önümüze çıkıyor.
Edebiyat biliminde bayan lirikler daha
ayrı bir şekilde öne çıkıyorlar. Bunun da bir sebebi olsa gerek. Çünkü böylesi
şiirlerde kadının düşün şekli, sokulganlığı, yürekten gelen farklı bir ritim
yer alıyor.
Saide’nin şiirlerini ele alacak olursak;
onlar güçlüler, hem erkek (katı) düşün şeklinin izlerini hem de kadının sıcak
yürekliliğini taşırken, anlatım ve kıyaslamalardaki kadınların yumuşak
dokunuşlarını ihtiva eden seçimi sözkonusu;
Лэныстэ
чанкIэ
бзыпхъэр тыбзыгъэу
Шъхьаджи
игъашIэ
джанэ щелъэжьы…
ТфэмышIужь
джанэр
тфызэблэмыхъоу
ТэгъэтIэпIыжьышъ
дгъэтэрэзынэу-
Пыдэ
фэтэшIы
непэ тишIошIкIэ,
Зы
дыпIэ горэ
ренэу дрекIокIы…
Şairin yolu kolay değil. Bunu defalarca
başka şairler de dile getirdiler. Her biri kendi sanılarıyla ifade ettiler.
Saide’de aynı şeyi, bıkkınlık ve yakınma içermeyen bir dille ifade ediyor;
Усэр-
гъэсэпэтхыд
Уишъэфыгъэ
гукъау,
Унэзэгъэ
гъогурыкIу,
ЕлъэкIонрэ
гугъапI,
Мэзэу
ущэгъуащэ…
Şiir yazmanın zor olmadığını, aklına
gelenleri serbest bir şekilde kaleme aldığında olacağını varsayanlara yönelik
şair kitabında şu dizelere yer vermiş;
Сиусэхэм
унэ яIэп –
Шъхъэфитых,
Урамым
тетых,
Зыфаем, готых,
Зыфаер къаIо,
Зыфаем – раIо!
Ау шъхьэфит усэр –
ШъхьарытIупщ усэп!
Böylece; özgürlüğün serbestlikten farklı
bir şey olduğunu da dile getirmiş oldu. Çerkesler ‘шъхьэфит- özgür’
kelimesinden ziyade daha çok ‘шъхьарытIупщ – serbest’ kelimesini kullanıyorlar.
Bu kelimenin anlamı güzel değil; eğitimsiz, uygunsuz, kendi aklına gelen
dışında başka bir şeyi umursamadan, hiç bir kimsenin uygunsuz gördüğü şeylere
aldırmadan hareket etmeyi de kapsıyor. Sayide çerkesceyi iyi kullanıyor
kelimelerin özlerini dahi özümsüyor. Şiirlerinin güçlü oluşunun bir sebebi de
bu.
Düşünce ile dil birbirleri ile
ilişkililer, birisinin ardından diğeri geliyor. Yazarın düşünceleri uzaklara
ulaşıyor bunu yaparken de çerkes düşünce şekli – konuşma usulünü kullanıyor.
Adeta çok uzun yaşamış insanların
bilgeliği ile dile getirdiği şeyler insana ilginç geliyor. Yaşama bu kadar
vakıf olmaya ne zaman fırsat buldu diye insanın aklına geliyor.
Ори
сэри сыд дгощын?
ЦIыф
фэдэу тызэплъын,
лIэныр
къэсмэ –
сыд тшIэжьын?
ТыкIэгъожьми
–
блэкIыгъахэу
Тигунахьхэр
къэнэжьын.
Çerkes tarihi ve çerkeslerin dünyadaki
konumları hakkında çoğu zaman kaygılar duyuyoruz. Geçmiş dönemler olağanüstü
derecede ilgi çekici ve bir o kadarda zavallılık içeriyor. Bu gün dağıtılmış milletimizin
geleceğinin nasıl olacağını bilmek zor. Sayide bu kaygıları dile getirmeyi
becerebildi;
Адыгэ
пэпчъы
Зэфэдэу пшъыгъэ –
Пшъыгъэ
– ишъхьакIо
ыгукIэ ыгъэхъурэп,
Фай
фэмыеми
шъхьакIор къедэIурэп!
Ионтэгъугъэ
Шъхьэр ригъэIэтрэп,
ГашIэм
идахэ
Нэм ригъэлъэгъурэп…
İyilik ve güzellik yaşamın içerisinde
mücadele ederken insanın yüreğinde de çarpışıyorlar. Kötülüğe nasıl karşı
duracaksın, nasıl bir mücadele yolu seçecek ona galip geleceksin? Şairin bakış
açısıda bir başka...
Şiirlerinde insan teması eşit bir şekilde
yer alıyor. İnsan ilişkileri basit değiller, adaletsizlikler insanın belini
büküyor, yaşamını kısaltıyor fakat bunları yok saymak ta mümkün değil. Bu
hususta gönül rahatlığı ise bir insanın üzüntü-kederlerine diğerinin ortak
olması onları anlaması ile mümkün oluyor. Bunu herkes başaramıyor. Böylesi
durumlar için Saide şöyle söylüyor;
IаплI
зэтщэкIынышъ –
тызэплэкIын
(паузэр
къыдэфэ) тызэблэкIышъумэ.
Bu güzel bir cevap. İyilik ve kötülüğün,
soğukkalplilikle sıcak kalpliliğin birbirleri ile yanyana yol almalarının
yanıtı. Fakat bunun yanısıra yaşam felsefesi de o kadar basit değil, bu yüzden
çerkeslerin ‘bir insanın mayası, diğer bir insan – зы цIыфым зы цIыфыр ищхэпс ‘ÇN. birebir çevirisi; bir insan diğer
insanın (kalıp- şekil veren) kolası ’ şeklindeki ifadelerinden yola çıkarak
empati ve hoşgörüye sahip olunmalı. Yazar da bunu dile getiriyor;
Жъалымыгъэ
къытэзыхьыгъэ
Пчъагъэ
дгъэежьыгъэ,
Тыгу
хэгъукIэу –
Sana ters yaklaşanı hoşgörmek – affetmek
Tanrıya yaklaşmana vesile olur. Yoksa gönül kırıcı düşüncelerin karanlığı
dünyayı kaplamaz mı? Yaşamın kısa olduğunu hiç bir zaman unutmamamlı, ömrü
gereksiz işlerle heba etmemeli çünkü;
УигъэпэнкIэ –
КIэкIы, кIэкIы, кIэкIы …
İyiliğe güvenmek onu arzulamak, onu
çağırmak umudun karakteridir. İnsanı var olduran şeyde umuttur;
Гугъэр
– хьакIэ!
УпэмыгъокIмэ
– IукIыжьыщт…
HAÇEMİZ Mir
Adıge Devlet Üniversitesi Adıge Filolojisi bölümü profesörü
Çeviri; AÇUMIJ Hilmi
Adıghe Makh 02-04-2013