Çerkes köylerinde
kültürel etkinliklerin gerçekleştirileceği binalar olmadan uzun yıllar geçti.
Günümüzde de Çerkes köylerimiz arasında Klüp, Kültür Sarayı olmayanlar var.
Durum bu minval
üzerine olmasına rağmen Çerkeslerde eski tarihlerden itibaren başka birileri
ile kıyaslanamayacak yerleşmiş belirli geleneklerde yaşatılıyor. Bunların
korunmasında köylerde bulunan ailelere ait konukevlerinin büyük faydası
geliyordu. Gençlerin yetiştirilmesinde de bunlar çok yararlıydı.
Pseytıku’da
böylesi bir kaç konuk evi vardı. Bunlar; Huşt Şumaf, Tletserıko Hamid, Vusteko
Yusuf, Ahecago Wumar’a ait konukevleriydi. Pseytıku köyünün buraya ilk
yerleşmesinden (bu yıl içerisinde 150. yılı) itibaren günümüze kadar devlet
tarafından yapılmış klüp, kütüphane, Kültür Sarayı köyde hala yok.
Vakit
geçirdikleri dinlendikleri yerler köydeki konukevleriydi. Köylüler günlük
işlerini bitirip akşam olduğunda Huşt Şumaf’in konukevinde toplanırlardı.
Burada toplananların çoğu yaşlı adamlardı. Komşu kadınlar, genç kız ve
delikanlılar ayrı ayrı odalarda otururlardı, yazında bahçede otururlardı. En
çok hürmet ettikleri, adını sıkça andıkları kişi ise Vuşıy Ğeguş’ojıko Çışıko
idi.
Çışıko 80 yaşına
kadar yaşadı. 1883 yılında Pseytıku’da Vuşıy Ğeguş’oj’ın oğlu olarak doğdu. O
tarihlerde Pseytıku köyünün günümüzdeki yerine yerleşmesinin üzerinden sadece
19 yıl geçmişti. Köylülere topraklar yetmiyordu, zorluk içindeydiler fakat
yardımlaşıyorlardı. Köknarları (псэй) söküyor açma açıyor, burada ekin yetiştirmeye
çalışıyorlardı. Çışıko, ailesine yardımcı oluyor tüm bu işlerde çalışıyordu.
Çocukluğundan
itibaren eski şarkılara, söylencelere, ağıtlara ilgi duyuyordu, yaşlıların
söylediklerini ezberliyordu. Bu şekilde çocukluğundan itibaren Çerkes ulusunun
başına gelenlerden haberdar bir şekilde yetişti. Eski şarkılar, söylenceler,
ağıtlar ulusun tarini anlatıyordu. Çerkeslerin tarihini daha iyi öğrenmesinde
bunlarla birlikte anlatılan olaylarda yardımcı oluyordu.
Çışıko Pseytıku
köyünde doğdu, yetişti, çalıştı, kendisi de bu köyde çocuk yetiştirdi büyüttü
aile kurdu. Kendi gücü emeği ile geçinirken
aynı zamanda Allah’ın hikmeti kuvvetli bri hafızası, akıcı dili vardı,
şarkıcıydı, şarkıda yazardı, söylencelerinde iyi bir aktarıcısıydı, insanlar
ona danışırlardı, ayrıca hocaydı.
Vuşıy sülalesi
kalabalık bir sülale. Çışıko’dan türeyen aile 122 kişi. Bunlar Çışıko’nun beş
oğlundan; Eyüp, İsa, Harıyet, Şaban ve Harun’dan türeyenler.
Geçtiğimiz
yüzyılın 30’lı yıllarında köylüler kendi imkanları ile Pseytıku’da bir cami
yapmışlardı. Caminin batı tarafında iki şerefeli bir minaresi vardı. Namaz
vakitlerinde insanlara haber vermek üzere burada ezan okunurdu. Geçtiğimiz
yüzyılın 50’li yıllarına kadar Çışıko hocalık yaptı. Ezanıda keskin sesi ile
tüm köyden duyulacak şekilde o okurdu.
Büyük camiye
dindar çok kişi gelirdi, camiye zor sığarlardı. Gençlerde camiye gelirlerdi,
hoca onlarla da sohbet ederdi. Onları Allah inancına sahip yetiştirmeye
çalışırdı. Çışıko akıllı, ağırbaşlı adil bir insandı. Tüm yaşamı boyunca hiç
kimseyle yüksek sesle dahi konuşmadı, kimseyle takışmadı, hiç kimseyi üzmedi.
Kendisinin bu durumu hakkında soru sordukalrında Bjeduğ bölgesinde ün sahibi
olan Kezeneko Cebağ’ın sözleri ile cevap
verirdi, ‘Deliden ben uzaklaşıyorum, akıllı olan da benden uzaklaşıyor’
Çışıko’nun en çok
gittiği yer ise Huşt Şumafe’ye ait olan konukeviydi. Günlük işlerini bitiren
köyün farklı mahallelerinden yaşlılar ve gençler Huşt’ların toprak sıvalı
konukevlerine gelirlerdi. Şumaf ve onun eşi Psığo her zaman misafirleri
güleryüzle karşılar, ağırlarlardı. Burada köy havadisleri anlatılır eski
şarkılar söylenirdi. Çışıko şarkı söyler yaşlılarda ona dejuvla eşlik
ederlerdi. Güzel ve uyumlu bir şekilde yapılan bu jıvu’ları Kobl Yusuf, Açumıj
Yusuf, Dzetl’ı Salih, Ahecago Mahmud, Hıdzetl Yakup, Vusteko Yusuf, Vusteko
Ahmed ve diğerleri söylerlerdi. Çışıko eski şarkılarıda kendi yazdığı şarkıları
da söylerdi. Bunlardan bazıları Cumhuriyet Radyosu ve AC Sosyal Bilimler
Araştırma Enstitüsü arşivlerinde yer alıyorlar.
Vuşıy Çışıko’nun
130. doğum yıldönümü anısına Pseytıku ortaokulnda ayrıntılı bir etkinlik
gerçekleştirildi. Vuşıy sülalesinden sağ olan ufak büyük herkes, Çışıko’yu
tanıyanlar, köy sakinleri geceye katıldılar. Geceye Mıyekuapeden AC. Sosyal
Bilimler Araştırma Enstitüsü çalışanları Filoloji bilimdalında doktorlar Ğış
Nuh ve Çuyeko Nefset, Filoloji bilimdalında kandidat Şhaptleko Ğuçıps
katıldılar.
Gecenin
düzenlenmesine önayak olan kişi ise Şhaptleko Ğuçıps’tı. Geceyi organize
edenler ise Adıge Cumhuriyeti onursal gazetecisi Huşt Şaban, Okul müdür
muavinleri Neğuçu Marıyet, Dzetl’ Müslimet, öğretmenler Jenetl’ Svetlan, Dzetl’
Zarem, Ahecago Roz.
Okul Müdüresi
Kobl Şamset geceye katılanları açılış konuşmasında selamladı ardından sözü
Şahaptleko Ğuçıps’e verdi. Ğuçıps Pseytuk’ta iyi tanınıyor. Bu köye sıkça
geliyor, ünlü pşınavo Tleserıko Kim’in iyi arkadaşıydı, köy sakinlerinden
tanıdığı çok kişi var.
Şhaptleko Ğuçıps;
‘ Ulusun manevi değerlerini derlemek için kırk yıl kadar araştırma gezilerine
katıldım. Yalnız başıma da gruplar halinde de Kıyı Boyu Şapsığe’de Adıge
bölgesinde de, Karçay-Çerkeste de, Kabartay’da
da yurt dışında ki köylerde de bulundum, çeşitli çıkarsamalarda
yaptım. Dağıstanlılar için nasıl Kubaçi
köyü adeta bir bayrak ise Çerkeslerin maneviyatını muhafaza eden yer Pseytıku
köyüdür.
Bilimadamları
Şhaptleko Ğuçıps, Ğış Nuh ve Çuyeko Nefset’in belirttiğine göre bu köyde sadece
eski şarkıları söyleyenler değil bundan da öte eğitimli insanlar derleme
yapmaya geldiklerinde milli hazinelerimizi onların önüne adeta çıkartıp
yazdıran çok kişi yaşıyordu hala da yaşıyor. Bazılarının adını söyleyeyim;
Vuşıy Çışıko, Natho Salih,Tleserıko Hamid ve Harun, Vusteko Yusuf ve farklı
yıllarda köy sakini yaşlılarla çalışanlar Bırsır Batırbıy, Kuyeko Nalbıy, Hut
Şamsudin ve diğerleri.
Bilimadamları
Vuşıy Çışıko’nun Adıge Radyosu arşivlerinde bulunan kayıtlarından bazılarını
gece katılımcılarına dinlettiler. Geceye katılan Nahıjlar Çışıko’nun sesini
tanıdılar.
Çışıko’nun
çocukları ardından gelen nesillerde de onun izini takip edenleri çıktı.
Rahmetli oğlu Harun’da tarihi şarkılara meraklıydı, onları ilgi çekici bir
şekilde söylerdi. Pseytıku’daki kültür evinde kurulmuş olan Aşemez isimli
folklor ansamblesindeydi. Güzel sesi ile söylediği şarkılar dinleyenlerin
beğenisini kazanırdı.
Çışıko’nun torunu
Barıç’ta şarkı söylemeyi seviyor. Barıç’ın kızı Belle’de şarkı söyleme
konusunda yetenekli. Hem besteler yapıyor hemde şarkılar söylüyor. Çışıko’nun
diğer oğlu Eyüb’ün çocukları arasında müzik okulunu bitirip bu mesleği icra
edenler var. Svetlana ve Culiyet bunlardan.
Geceye okul öğrencileri
de aktif katılım gösterdiler. Thahuaho Fatime, Ahecago Svetlane, Hahureta
Culiyet tarihi çerkes şarkılarını seslendirdiler. Pseytıku’da doğup büyüyüp
yetişen Vuşıy Çışıko’nun anısına düzenlenen gece güzeldi, ve çok kişi bu geceye
katıldı
HUŞT Şaban
Fotoğraf; VUŞIY Çışıko
Çeviri; AÇUMIJ Hilmi