 |
| Şapsığ Bayrağı |
1 ekim 2015 tarihinde Adıge Cumhuriyeti Milli Müzesinin
kuruluşunun 90. yılı kutlandı.
İlk müze o tarihlerde Krasnodar kentinde Adıge Otonomisi
İdaresinin bulunduğu yerde açılmıştı.
Müzede yer alan ilk eserler ise o tarihlerde Krasnodarda
yaşamakta olan çerkeslerin oluşturduğu vakfın topladığı eserlerdi.
Bu konuda en aktif çalışanlardan birisi de Navurze
İbrahim’di, dolayısıyla Müze Müdürü yapılmıştı.
Müzemiz evrakları arasında, eserlerin kayıtlarının yapıldığı
evraklarda bir numara ile numaralandırılan ise Nathuaye bayrağıdır.
Müzede önemli yerleri
var
Günümüzde Adıge Cumhuriyeti milli Müzesi Fonlarında tarihi
öneme sahip Nathuaye ve Şapsığ bayrakları yer alıyor.
Müzemizin 90. kuruluş yıldönümü anısına hazırladığımız
serginin merkezinde, ayrılan özel yerde sergileniyorlar.
Çerkes milletine Şapsığlar, Nathuayeler hakkındaki bilgileri
en iyi ulaştıran kişi Mehoş Ruslan.
20 yıl kadar önce
yayınladığı ‘Yüce Umut’ isimli kitabında bu bilgiler yer aldı.
Adıgeyde tanınan yazar Mehoş Ruslan Çerkes yüreği taşıyan
bir kişi, milletimizin güzelliklerini aktarma çabası içerisinde.
 |
| Navurze İbrahim |
Kaleminin
ucundan ilginç makaleler, kitaplar dökülüyor.
Mehoş
Ruslan’ın yazdıkları arasında bayrakların getirilişi ile alakalı olanlarına
değinmek istiyorum.
Bayrağa her
dönemde değer verilmesi olağanlaşmıştır.
O milletin,
ülkenin namusu, nişanı.
Adıge
kavimlerinin bayrakları, bayraktarları vardı.Bayraktarlığı yapan sülaleler
belirlenmişti.
Örneğin
Bjeduğlarda Hakuy sülalesiydi.
Kafkas
savaşı esnasında zor duruma düşmüş, çıkış yolları arar haldeydiler.
Düşmana
karşı koyan Çerkesleri bir araya toplayacak, onların birliğini sağlayacak
sembollere ihtiyaçları vardı.
Milleti toparladı
Adıge kavimlerinin
bayraklarının o tarihlerde yapılması zorunluluk halini almıştı.
Yazılı
belgelerde yer aldığına göre, 1840 yılı nisan ayında Ubınıj’da yapılan zefeste
(kongrede) katılımcılar her bir havzadan (*) (çerkeslerin bölgeleri belli bir
belirleme yöntemi vardı; sahilinde oturdukları nehirlere göre) 15 süvari
seçerek bayrakları ile (зэхахьэмэ) oturumlara katılmaları kararı alınmıştı.
Bu
bayrakların yapıldıkları dönemin buna denk geldiği kanaati de elde edebiliriz.
Anlatılarak
aktarılanlara göre, Tığıjıko Kızbeç, Pl’aneko Alcerıy ve Jane Nawts’ık’u Şapsığ
bayrağının seçimi ve yapımına iştirak ettiler.
 |
| Şapsığ Bayrağı |
Kafkas savaşı esnasında Şapsığ ve Nathuay askerleri
Nathuayelerden Şıwupak’o Mansur’un liderliğinde bayraklarıyla 25 Mayıs 1840
tarihinde gece saat ikide gizlice, sessiz bir şekilde Rus ordusunun bulunduğu
Wubın kalesini almak üzere baskın yaptılar.
Baskın yaptıkları ordu ise kuvvetli direnç gösterdi, iki
tarafta da kan dökülen bir savaş gerçekleşti.Rus Evraklarında yazılı olarak
aktarıldığına göre yalnızca siperlerde 685 ceset ve on yaralı vardı.
Bu savaşta Adıgeleri bozguna uğrattılar, Natıhuay ve
Şapsığların bayraklarını ele geçirdiler.
Bayraklardan bir tanesinde kurşun ve süngü darbeleriyle
oluşmuş beş delik var.
Rus tarih bilimcilerinin aktardığına göre bu savaşta Şapsığ
ve Nathuayeler büyük kahramanlık gösterdiler.
İmparatorluk ordularının ele geçirdiği bayraklar 1867
yılında Tifliste açılan Kafkas Ordusu Tarihi Müzesine verildi ve bu bayraklar
müzedeki çerkes etnografyası şubesinde 1926 yılına dek kaldılar.
1922 yılında Adıge otonom Bölgesi kurulduğunda Şapsığe
yaşlıları Otonom Bölge Thamatesi Hahurate Şıhanceçeriy’e müracaat ederek
‘Şapsığ ve Nathuay bayraklarının bulunduğu yeri öğrenmesi’ ricasında
bulundular.
Hahurate’de dostu Bjaş’o Aslanbeç’i bu konuda görevlendirdi,
halka sorarak Şapsığe Bayrağının nasıl bir görünüşe sahip olduğunu öğrenmesini
istedi.
Adıge tarihi hakkında bilgi sahibi olan Haştıku’lu Natho
Salih, yazar, dramaturg Tsey İbrahim, Hahuratenin devrimci arkadaşı Met
T’ıhut’ıhu, Şhalaho Doletçerıy, Huaj Muhammed ve Çuhe Rahmet bu konu ile
gerçekten ilgilendiler.
Üzerinden
çok bir vakit geçmeden bayrağın resmini yaptırdılar.
Ülke
Merkezi İdaresi Komitesi başkanı S. Orconikidze ve A Mikoyan’a Şapsığların
ricası ulaştırıldı. Kısa bir süre sonra ise Tiflis Müzesi çalışanları
bayrakları bulduklarına dair mektup yazdılar.
 |
| Nathuay Bayrağı |
Otonom
bölge Müzesi Thamatesi Navurze İbrahim Aslançerıyeyıko Adıge Otonom Bölge
idaresi ve otonom Bölge icra komitesi ve Eğitim dairesi başkanları adına
Gürcüstan Bilim Başkanlığına, Gürcüstan Tarih ve Etnografya Derneğine müracaat
etti ve bu başvuru neticesinde 1925 yılı ekim ayında Gürcüstan Merkez Arşivi
Nathuayelerin bayrağının geri verilmesi kararı aldı. Gürcüstan devlet
yetkililerinin aldığı kararla 1926 yılında Azerbeycan Baküde Devlet Müzesinde
bulunan Nathuay Bayrağının Adıge Otonom Bölgesi Müzesine iadesi temin edildi.
Gürcüstana gittiler
Şapsığların
Bayrağını geri getirmek için Met T’ıhut’ıhu ve Bjaş’o Aslanbeç Gürcüstana
gönderildi. Burada samimi bir şekilde karşılandılar, pek çok kişi ile de
tanıştırıldılar.
Bayrağı
Krasnodara getirdiklerinde onları Şapsığ köylerinden gelmiş olan ikiyüz atlıdan
daha az olmayan bir grup karşıladı.
Bayrağı
katlayarak, ardından atlıların geldiği konvoyla Otonom Bölge Yürtüme kurulunun
bulunduğu binaya getirerek teslim ettiler.
Sonraki
gün, sabahleyin Hahurate Ş. ve Tsey İ. bayrağı Afıpsıp’e getirdiler.
Köy
girişinde tüm kırı kaplamış şekilde kalabalık halk bekliyordu.
Bjaş’o’nun
anlattığına göre Şapsığe topraklarına girdiklerinde Met T’ıhut’ıhu elini
keserek kanından bayrağa kan damlattı. İnsanların biriktiği meydana
geldiklerinde bayrağı tutan elinden dirseklerinden ve hatta bayrağın sapından
kan damlıyordu.
Toplanan
kalabalığa Hahurate Şıhançeriy, Pseytuk okulu öğretmeni Natho Salih, Tsey
İbrahim, Huaj Muhammed, Şhalaho Doletçerıy birer konuşma yaptı.
Tüm
Çerkesler adınaysa Met T’ıhut’ıhu bir konuşma yaptı.
Ardından
Adıgelerin uzun zamandır görmedikleri bir heğegu cegu yapıldı.
Milli
danslarımız ve şarkılar üzerine yer yer yarışmalar yapıldı.
Krasnodardan
gelen sanatçılar konser verdiler.
Adıgeyde o
tarihlerde yaşayan en iyi pşınavolar da ceguye davetleydi; Bılımğot Pago
(Hatığujıkuay), Thığo Katib (Lahşıkuay), Camırze İbrahim (Afıpsıp),
Pheçıçavolar ise; Şevcen Aydemir (Woçepşıy), Şevcen Muhammed (Kazazıwu),
kadırıko Abubekir (Pseytuk), Abreç Bayram (Şıncıy), Kamılapşeler; Koceşavo
Bayram, Şevcen İbrahim, Şevcen Hacwumar.
Üç gün cegu…
Kutlamalar
hiç durmadan üç gün devam etti. Gündüzleri köyün dışındaki meydanlıkta geceleri
ise köy içinde dans ediyorlardı.
Dans etmesi
durduğunda süvariler yarışıyor yeteneklerini sergiliyorlardı.
Üçüncü gün
sonunda kutlamaları Hahurate Şıhançerıy yaptığı değerlendirmeyle nihayete
erdirdi.
Yarışmalarda
başarılı olanlar meydana çağrılarak kıymetli hediyeler verildi.
Pşınavolar
arasında en iyi olarak Bılımğot Pago, Pheçıçavolar arasında Kadırıko Abubekir
ile Abrec Bayram, Kamılapşler arasında Koceçavo Bayram seçildi.
En iyi dans
edenler ise; Çesebıy Mahmut, Neğuçu Rüstem, Nepsevu Ğuçıps bayanlarda ise
Açumıj Kabehan, Tığuj Zülfiye, Pçıhatlıko Tavo, Tığuj Minhan, en alımlı kız
olarak Şhakumıde Aminet, en edepli, miütenasip şekilde konukları karşılayan
bayan olarak ise Bjıhekoyejli Jajıy Zülfiye…
At
yarışında birinci gelen ise Afıpsıplı Şhalaho Seferbıy, atla akrobatik
hareketler yapma anlamındaysa Açumıj Seferbıy ve Açumıj İshak birinci geldiler.
Heğegu
cegu’sunun bitimi ardından bayrak bir kaç gün Met T’ıhut’ıhu’nun evinde
bırakıldı. Daha sonra Navurza İbrahim tarafından kurulan müzeye taşındı.
Bayraklar
geri getirildikten sonra kıyı boyu Şapsığları bayrakların kendilerine verilmesi
için, bayrakların Adıge otonom bölge müzesine verilmesinin hata olduğunu
belirterek Krasnodar Eyaleti idaresine müracaat ettiler.
Mıyekuape’nin 1936 yılında Adıge otonom Bölgesi başkenti
yapılması ardındanAdıge Otonom Bölge müzeside 1938 yılında Mıyekuapeye taşındı.
Bayrakların adı anılmadan uzun yıllar müzede tutuldular.
1951
yılında bayraklar için tehlikeli bir durum söz konusu oldu.
7 ekim 1951
tarihinde müzeyi denetlemek üzere gelen yedi kişiden oluşan bir komisyon
oluşturulmuştu.
Bu
komisyon, müzede bulunan bayrakların, bazı fotoğrafların o dönemin ideolojisine
aykırı olduğu ve müzeden çıkartılmaları gerektiğine dair karar aldılar.
İmzalanan
akta göre bu bayrakların Adıge otonom Bölge arşivine verilmesi gerekiyordu.
Bunun
üzerine o tarihlerde Müze Fonu koruması Lebedenko Lyubov İgnatiyevna bayrakları
evine götürüp sakladı on yıldan fazla muhafaza etti. Bu kötü dönemler geçtikten
sonra ise bayrakları geriye müzeye getirmişti.
Müze ulusun
tarihi ve mirasının muhafazı.
Adıge
Cumhuriyeti Milli Müzesi kayıtlarında bir numaralı kayıt olarak Nathuayların
bayrağının yer almasının büyük anlamı var.
Her ulus,
ülke için bayrak bir nişan ve namustur.
Adıge
Cumhuriyetinin Devlet oluşunu Çerkes bayrağı pekiştiriyor, devlet dairelerinin
binalarının üstünde özgürce dalgalanıyor.
Çerkes
Bayrağı günü günü her yıl 25 nisanda kutlanıyor.
Dünyanın
çeşitli yerlerinde yaşayan soydaşlarımızı da Çerkes bayrağı bir araya
getiriyor.
TEVU Aslan
Adıge Cumhuriyeti Milli Müze baş bilimsel çalışanı.
Rusya Federasyonu gazeteciler Birliği üyesi
Çeviri; AÇUMIJ Hilmi
Kaynak; Adıge Makh(1), Adıge Makh(2)
(*) Çn. Yazar yazısında, Psıho (nehir) terimini
kullanıyor. Bunu çevirirken nehir olarak değil, nehrin oluştuğu suyunu
topladığı havuz anlamında türkçede yer bulmuş ‘Havza’ kelimesini kullanmayı
uygun gördüm, çünkü nehir-psıho kelimesi çerkescedeki cümlede Havza anlamını da
taşır niteliklerdeydi.