Çerkeslerin kültürlerinin güçlenmesi ve gelişmesinde
ulusun yazın imkanına kavuşmasının büyük önemi var, ve pek çok faydası da
geldi. Bu önemli sorun 19. yüzyılda çözümlendi. Bu büyük erek yolunda çok kişi
kaygı duydu emek sarfetti. Bunlar arasında en öne çıkan, adı anılması gereken
ise Bersey Vumar. Yüksek bir eğitim sahibiydi, uzak görüşlü, çok çalışkan ve
iyi bir araştırmacıydı.
Bersey Vumar Mıyekuape yakınlarındaki bir
Adıge köyünde 1807 yılında doğdu. Çocuk yaşlarında Mısırlı bir paşaya satılmıştı,
paşa ona iyi bir eğitim sundu. Bersey arapça, türkçe ve fransızca gibi çok dil
biliyordu. Ülkesine geri döndüğünde Rus ordusunda asya dilleri tercümanı olarak
görev yaptı. Askerlik görevinin ardından Stavropolde bulunan gimnazyumda
Çerkesce öğretmenliği yaptı.
Bersey Vumar anadilini çok iyi biliyor ve okulda
verdiği eğitim için kendisinin oluşturduğu alfabeyi kullanıyordu. Fakat bu
çalışması eksiksiz değildi, üzerinde çalışmak ilerletmek gerekiyordu. Bunun
üzerine Gimnazyum’un müdürü Y. M. Heverov’un görevlendirmesi ile Çerkes alfabesi basımı konusunda çalışmak
üzere Bersey Tiflis’e gider. 1853 yılında Bersey’in oluşturduğu alfabe
hazırdır. Onaylanmak üzere Petersburgta
akademiye gönderilir ve onay alır.
14 Martta çerkes tarihinde ilk defa Çerkes dili alfabesi Tifliste basılır. Kuzey
kafkasyadaki tüm okullarda, eğitimde kullanılan kitap olur.
Bersey Vumar’ın alfabesi 46 harften
oluşuyordu. Kitap dört derse bölünmüştü. İlk iki derste harflerin yazılışları
ve verdikleri sesler öğretiliyordu, diğer derslerde ise çerkescenin fonetiği ve
morfolojisi kısaca öğretiliyordu. Kitapda fabllar ve öykülerde yer alıyordu.
Çerkes çığır açıcı aydını Bersey Vumar’ın
çalışması devrim öncesi Rusya bilimadamlarınca takdir edildi. Bunlar arasında
ünlü kafkasolog P. K. Uslar’da ter alıyordu.
Diğer çerkes aydınlarının da bu konuda
belirttikleri şey Çerkeslerin alfabeye sahip olmaları sorunun üzerinden
Abdzah Bersey Vumar geldi, ilk yolu o açtı. Bu konuda en çok övgüsünü
yaptıkları husus ise arap harfleri esaslı yapmasıydı. Bu alfabenin
sayesinde Satavropol gimnazyumunda
okuyan gençler sözlü halk edebiyatı
örneklerini derliyor belimsel çalışmalar yapıyor şiirler yazıyorlardı. Fakat
yaşamın getirdiği karışıklıklar
sebebiyle bu kitap heryerde kullanılmıyordu.
1860 yılında gimnazyumun ders programından
çerkesceyi çıkarttılar. Bunun ardından Bersey’in alfabesi ile hiç kimse bir
çalışma yapmadı.
Üzerinde kuşku duyulmayacak şey ise
‘Çerkes dili Alfabesi’ isimli eseri ile Bersey Vumar’ın Adıge külktürünün
kalkınmasına olan katkılarının büyüklüğüdür. Ulusun bilim-eğitim yoluna sevki
gençlerin eğitilmesi konularında alfabenin faydası geldi. Bazı eksiklikleri
olmasına rağmen alfabenin bilimsel gücü bu gün de değerini yitirmiş değil.
Çerkes kültürü için büyük öneme sahip
‘Çerkes dili alfabesi’ isimli Bersey Vumarın (1853) yazığı eserin basım günü
olan 14 mart, Adıge Cumhuriyeti Başkanının 10 mayıs 2010 yılında çıkarttığı
kararname ile ‘Çerkesce ve alfabesi
günü’ olarak kutlanılıyor.
Çeviri; AÇUMIJ Hilmi
Adighe Makh 13-03-2013