КЪАМЗЭГУ IУАШЪХЬЭ ЗАУ
(Джырэ адыгэ тарихъым щыщ пычыгъу)
KARINCA HÖYÜĞÜ SAVAŞI
(Çağdaş Çerkes tarihinden bir sayfa)
Шъхьэц залэ благъэри
Iэпкъым щыщ пкъы налъ.
ЦIыф шъхьэ закъори,
Лъэпкъым ипсэ щыщ налъ.
Сшъхьэ къырэкIорэр
Лъэпкъым кырэкIорэр ары.
Сэ сшъхьэ сыфитмэ,
Слъэпкъыри ишъхьэ фит.
Згъэхъагъэ горэ щыIэмэ
Лъэпкъым ыгъэхъагъ,
ТекIоныгъэ горэ сиIэмэ
Ари лъэпкъым итекIоныгъ.
Джары шъыу, бэ зыфаIорэр
МакIэ зэхэугъоягъ,
….
***
Чъыгым псы чIебгъэхьэщтмэ
ПшIэн фае закъоу щыIэр;
Чъыг лъапсэр зынэсырэр,
Чъыг лъапсэр зыкъежьэрэр…
Пшъхьэ къэIэти чъыгышъхьэм еплъ.
Къутамэхэр зынэсырэм еплъ.
ЧIыгум чIэлъ лъэпсэжьыехэр,
Къутамэхэр зынэсырэм ычIэгъ чIэлъ.
Чъыгыпкъым псы чIебгъэхьыгъэкIэ
ПкIэ иIэу къыпщэхъумэ, ухэукъо.
Псыр кIишъун зылъэкIыщтыр,
Чыжьэ кIорэ лъэпсэжьыехэр арых.
Джары шъыу джадэ зыфаIорэм
ИкъежьапIэри цIыкIу,
…
***
«-Мы Iуцоцожъым сыд къеIо?»,
ПIонэу уфит ыкIи узаф.
«БэIор, бэшIы хъурэп» аIо,
СIо сымгъэукIыхьэмэ сызаф.
Къамзэгу Iошъхьэ зау,
Джырэ адыгэ гъэхъагъэшхо,
Сэ ситекIоныгъ, сэ сизау.
Адыгэм итекIоныгъ, изау.
Унэ сшIын сIуи, сызгъэхъупхъэзэ
Си щагу дэт анахь дэшхо джадэр,
ЛъэпсэикIэу, псыупкIызэ
СыIушыба, згъотыгъ чIыкIэ джадэр.
Джары шъыу ер къикIырэр,
КIэнкIэ зан,
…
***
Пкъыри, къутамэри пымылъмэ,
Къыдэпщырэри ренэу паупкIымэ
ЧIыр зэлъиубытырэ лъэпсэ закIэм
ПкIэ иIэп, хэкIыпIэ иIэп мышъунэу
Апэрэ илъэсым, дэшхо лъэпсэ такъэр,
Чыбэу къыдэпщынэу, кIэу хъунэу фэягъ.
Щагум дэт кIэлэ хъупхъэр щыгъупшагъ
ФэтагынкIэ сытекIуагъ дэшхо такъэм.
Стыгъэ такъэм етIэ Iатэ телъмэ,
Къыдэпщынэу жьы ымыгъотымэ,
Ренэу ипIэшъхьэ сэщ фэдэлI Iутымэ
Iофыгъом сыхэкIынба сIуагъэ…
Ау, джары шъыу адыгэхэм аIуакIэу
Къуим къорэшъу текIы.
…
***
Бэлахьым икъежьапI, гъорэкIо;
Гулъыстагъэп зао мэшIо мэшIочэр,
Хъупхъэ бынэу, дэшхо такъэр
Зэлъиубыты къамзэгу Iуашъхьэм…
Адыгэхэм къамзэгу аукIырэп,
Мы хьацIэ-пацIэ Iалэ быныр,
Бэрэчэт бынэу, бэгъуагъэ нэшанэу
Алъытэ, шъыпкъэр ашIэрэп.
Сэ сынэшъоп, а адыгэжъхэм,
Хэбзэжъыби, Iэежъыби яIагъ.
Сы адыгакIэба, Iаджи къысхэлъыжьэп
ГущыIэм пае жъыукI хасэр тэ къэнагъ …
Жъалымэу, жъыукI хасэ зэхищэрэм,
НэмыкI мыхъунхэри хэлъышъунба
Джары, сIорэр къамзэгур бэрэчэт хъуна
Джары, щытхъур зыдэжь заом икъежьапIэ
Джары шъыу, унэгъуакIэр,
ХэбзэкIэ зыфаIорэр….
…
***
Къамзэгу такъэр, къамзэгу Iатэр,
Мыгъожъ набгъоу, къамзэгу Iуашъхьэр.
Ягъогу, дэшхо лъэпсэжъ шъугъэр
Сищагу дэшIахьыгъэр, насыпынчъ сичIыкIэр.
Пхъэгулъ чъыгым, мыIэрысэ Iасэ цIыкIум,
Шъоупс закIэу сикъужъ дышъэшIум,
УиIупс къегъэчъырэ бэйдэч тхьамыкIэм
ЯпкIашъэхэр гур агъэузэу пкIэшъэцIэ закI.
ПкIэшъэцIэр, къамзэгу мыгъом иIоф.
ХьэцIэ-пIэцIэ бзэджэжъым пкIэшъэцIэ ехъу.
Бэрэчэт нэшан, къыIорэри бэ хэукъо.
АдыгакIэ хабзэм нахь сицыхьэ телъ мэхъу..
Джары шъыу ер къикIырэр,
КIэнкIэ зан,
…
***
Апэрэ зэо мыгъо мэхъаджэр;
Зэхэскъутагъ къамзэгу Iуашъхьэр,
Набгъо афэхъунэу тэкъэжъыр
ЛъэпсэикIэу искIыгъ……
ПкIэ иIэп, лъэпсэ шъугъо мыгъожъхэр
Зэрэпсаоу сищагу чIагъ аубыты.
Быты мыгъо бетэмал шIуцIэжъхэр
Автобан шъыпкъэу ар аубыты.
Сабыныпсыр, пкIэшъэцIэхэр еукI.
Iэежъыр къэбзэ хъуна сэIо,
Ау къамзэгур къэбзэ Iэежъ, сыхэукъо.
Джары сабыныпсыр Iэзэгъу афэхъу…
Зэрэпсаоу, щагум ежьэпсы тесэкIэ
Хым ехьщырыщтыгъэ сиуцышъхьэ,
ЦIыфымышIэ, гущэф сиалырэгъушъхьэ
Ео-ой, ео-ой гушъ, мэкIодыжьы.
Щалъэ, щалъэу, ожъубанэм фэдэу
Содэпс тесэкIэ автобанэу яIэм,
Насыпынчъ сичIыгу шIуцIэ къэрэжъ
ИкIышъо хъокIы, гъожьыбз мэхъу.
ЖъоныгъуакIэ мыгъом щегъэжьагъэу
БжьыхьакIэ чъыIэтагъэм нэсыжьэу,
Къэмыуцоу макIо сизао лъапIэр,
ЩыIэжьэп, кIодыжьыгъ къамзэгухэр.
КIо сшIэрэп, мыр ситекIоныгъа?,
Хьауми кIымафэ ыпэм, загъабылыгъа,
КIокIакIэ агъотынэу, чIычIагъ хъугъэха?
СатекIуагъ шъыу! СатекIуагъ шъыу!
Джары, мыгъэ гъэ псаом кIуагъэ,
Апэрэ къамзэгу Iуашъхьэ заом икъэбар.
КIо сшIэрэп къэкIорэгъым къытфихьыщтыр.
Сымыгузажъоу ренэу сыфэхьазыр неущым…
Шыкур, тытекIуагъ пый мэхъаджэм,
Шыкур джырэ адыгэ тарихъым,
НэкIубгъо дышъэ пэлыдыжьэу
Хэуцуагъ апэрэ къамзэгу Iуашъхьэ зау!
АЦУМЫЖЪ Хьилым.
_______________________
KARINCA HÖYÜĞÜ SAVAŞI
(Çağdaş Çerkes tarihinden bir sayfa)
Bir tutam örülmüş saç da
Bedenden bir parça.
Yalnız başına bir insan da,
Milletin canından bir parça.
Çok denilen şey,
(Aslında) bir araya gelmiş azlardır,
Millet denilen de
Sadece bir aradaki, birlikteki kişilerdir.
Başıma gelenler
Milletimin başına gelenler.
Ben özgürsem,
Milletim de özgür.
Bir başarım varsa
O da milletin başarısı,
Bir yengim varsa
O da milletin zaferi.
Öyle tabiii, Çok denilen;
Bir araya gelmiş azlar,
….
***
Ağacı sulayacaksan
Bilmen gereken tek şey;
Ağacın kökünün ulaştığı yer,
Ağacın kökünün başladığı yer…
Kafanı kaldır, ağacın tepesine bak.
Dalların ulaştığı yere bak.
Yere gömülü minik kökler,
Dalların ulaştığı yerin tam da altında.
Ağacın gövdesine yakın su saldığında
Bir şey yaptığını sanıyorsan, yanılıyorsun.
Suyu emebilecek olanlar,
(Ağacın dibinden) uzak olan kökçükler.
Öyle tabiii, iri denilen;
Aslında başlangıcı minik olan şeydir,
….
«-Bu yomsuz da ne diyor?»,
Diye sormakta özgürsün, ve haklısın.
«Çok diyen, çok yapan değildir» derler,
Ben de uzatmasam, haklıyım.
Karınca Höyüğü Savaşı,
Çağdaş çerkesin büyük başarısı,
Benim zaferim, benim savaşım.
Çerkesin zaferi, çerkesin savaşı.
Ev yapacağım diye hamaratlık gösterip
Bahçemdeki en büyük, en iri ceviz ağacını,
Kökünden yok edip, kestim,
Akıllıyım değil mi, yeni koca açma buldum.
Öyle tabiii, kötülük,
Bir yumurta tanesinden çıkar
….
***
Gövdesi ve dalları yok ise,
Ve köklerinden filizlenenler hep budanıyorsa
Yeri tutan, zapt eden köklerin
Değeri yok, çürümemeleri de imkansız.
İlk yıl, Cevizin kökü,
Çok filiz vermeye, yenilenmeye yattı.
Bahçedeki hamarat delikanlıyı unuttu,
Gazyağı ile yendim ceviz kökünü.
Yanık ceviz kütüğü-kökü toprak yığını ile kapalıysa,
Filizlenmeye, bir nefeslik hava bulamıyorsa,
Yatağının baş ucunda benim gibi bir adam hep durursa
Problemden, kökünden kurtulurum dedim…
Ama öyle tabiii çerkeslerin dediği gibi
Kelin kelinde bir de irin çıkar
….
***
Belanın başlangıcı geçen yıl;
Savaş ateşinin kıvılcımının hiç farkına varmadım,
Hepten hamarat çocuklar, ceviz kütüğünde-kökünde
Karınca höyüğü inşaa ettiler…
Çerkesler karınca öldürmüyor,
Azgın, bu böcek soyunu,
Bereketli soydan, bolluk belirtisi
Olarak sayıyor, gerçeği bilmiyorlar.
Ben kör değilim, o eski çerkeslerin,
Pek çok eski geleneği ve çirkin yönleri de vardı.
Ben çağdaş çerkes değilmiyim, pek çoğu bende yok,
Örneğin yaşlı öldürme xasesi…
Zalimce, yaşlı öldürme xasesi kuranda,
Başka olumsuzluklar da olmaz mı,
İşte ben de onu söylüyorum, karınca bereket timsali olur mu
İşte kıvanç yüklü savaşın başlangıcı böyle olur
Öyle tabiii, yeni aile -
Yeni xabzedir, o yüzden diyorlar.
….
***
Karınca yuvası, karınca yığınağı,
Uğursuzluk yuvası, karınca höyüğü.
Yolları; çürümüş cevizin kökleri.
Bahçeme ettikleri, açmacağızımın nasibi yok.
Erik ağacımı, şirin minik elmacığımı,
Bal damlayan, altıncığım armutum,
Ağızları sulandıran zavallı dutum,
Yaprakları yürek sızlatırcasına yaprak biti dolu.
Yaprak bitleri, uğursuz karıncaların marifeti.
Azgın böcek, yaprak biti besliyor.
Bereketin simgesi diyense çok yanılıyor.
Yeni çerkeslerin xabzeleri daha bir hoşuma gitmeye başlıyor..
Öyle tabiii, kötülük dedikleri;
Bir yumurta tanesinden yayılır.
….
***
Birinci zalimane savaş;
Yerle bir ettim karınca höyüğünü,
Onlara yuva olmaya niyetli kütüğü
Kökünden söktüm……
Bir önemi yok, beter olasıca çürümüş kökler
Tamamen bahçemin altını tutmuşlar.
Uğursuz, yomsuz minik kara kamburlar
Otoban olarak onu tutmuşlar.
Sabunlu su, yaprak bitlerini öldürüyor.
Pislik temizden sayılır mı diyorum,
Ama pis karınca temiz, yanılıyorum.
İşte öyle sabunlu su onlara ilaç gibi geliyor…
Tamamı ile, bahçeye küllü su döküyorum.
Deniz gibiydi çimlerim,
İnsan elinden çıkmamış bir halıydı,
Eyvahlar olsun, eyvahlar olsun, çimlerime yazık oluyor.
Kova kova, yağmur gibi,
Otobanlarına sodalı su döküyorum,
Kara güzelim toprağım nasipsiz,
Yüzeyi soluyor, sapsarı oluyor.
Uğursuz mayıs ayından başlayıp
Sonbahar soğuklarına dek,
Durmamacasına yüce savaşım devam ediyor,
Yoklar, kayboldu karıncalar.
Ama öyleki bilmiyorum, bu zaferim mi?,
Yoksa kış öncesi, saklandılar mı,
Yeni güç bulmaya, yerin altında mı yer ettiler?
Yendim canım! Yendim ya hu!
İşte böyle, bu yıl yaz boyu süren
Birinci Karınca Höyüğü savaşının havadisi.
Yok, yok bilmiyorum gelecek yıl neler getirir.
Acelem yok, daima hazırım yarına…
Şükürler olsun, azgın düşmanı yendik,
Şükürler olsun çağdaş çerkes tarihine,
Altından parlayan bir sayfa olarak yerleşen
Birinci Karınca Höyüğü Savaşına!
AÇUMIJ Hilmi.