Son altı yedi yıldır sanki görünmez bir bağla bağlanmışçasına Mıyekuape’de oturuyorum. Başka bir yere çok nadiren gidiyorum. Sanıyorum Mıyekuape’de artık kök saldık.
Bazen Tsemez’e gitmem gerekiyor. Tsemez’de Türkiye’nin konsolosluğu var. Ya pasaportumun süresi bitiyor, değiştirmeye, uzatmaya gitmem gerekiyor ya da Türkiye’den gelen başka bir arkadaşın evrak işlerine yardımcı olmak için ona eşlik ediyorum.
Kara yolu ile Adıge Kale’yi geçip tarihi Şapsığıfo (Büyük Şapsığ) topraklarına girince yüreğimi bir huzursuzluk, bir kıpırtı işgal ediyor.
Arabanın camından yolun kenarındaki en ufak çalı parçasını bile görmek istercesine sağa sola bakınıyorum. İşte şurası Abın, burası da At’ek’um işte burası... işte burası... işte burası Afı, Afıps....
Petrol kuyuları ormanmışçasına, başlarında bekleyenleri bile olmadan petrol pompalıyorlar.
Afıpsıp’ın yakınlarında başlar kalbimin sıkılması daralması, gözlerimin dört açılması...
Çerkes-Rus savaşlarının ardından Pşıj(Kuban)ın kenarındaki bataklık araziye oturan Açumıjların kurduğu şimdi bir kasaba büyüklüğünde olan köyün Afıpsıp’ın yakınlarından geçerken gözlerim dört açılır. Kendi kendime kızarım. Yeni bir başlangıç yapmışken neden buralara yerleşmedim diye...
Mıyekuape’ye olan bağlılığım huzursuzluk verir. Е зянэ… Mıyekupe’nin nesi var ki... Е зянэ derim bir daha...
Afıpsıp, Penexes civarından ayrıldığınızda tarihi Şapsığıfo (Büyük Şapsığ) topraklarındasınızdır. Günümüzde Severski Rayon diye isimlendirilen bölgedesinizdir.
Araziye baktıkça içim bir hoş olur, tüm alanı gerdze wuts kaplamıştır. Senelerce ekilmemiş gibidir. Gerdze, gerdze.... Otobüsü bir durdursam diye aklıma gelir.
Gerdze “Ğable us” diye çocukluğumda duyduğum bitkidir. “Ğable us” tır gerdze, Türkçesini bilmiyorum. Tarlayı sürüp bıraktığınızda gerdze tohumları yayıldıysa kendiliğinden çıkar. Tarlayı sürüp bırakmanız yeterlidir. Gerdze çıkarda, çıkar...
Bir yayıldı mı yok etmeniz çok zordur. Yaprakları taze taze kopartıldığında kaynatıp süzülürse ıspanak benzeri tada sahip olan yemek elde edilir. İlkbahardan başlayarak bütün yaz boyunca yenilebilir...
Kıtlık yiyeceğidir gerdze. Tarlayı sürersiniz, kendiliğinden çıkar... Ğable us.... Saklayamazsınız, konservesi olmaz, yeşili gövdesinden kopartıldığında bir-iki saat bile dayanmaz, buruşur... Hiç bir zaman ticari değeri yoktur. Sadece “Ğable us”tır, kıtlık yiyeceğidir.
Gerdze yayılmış tarlaları yakarak ta ıslah edemezsiniz. Tüm yaz boyunca yeşil olan gövdesi yanmaz bile.. Sonbaharda yaksanız bile incecik simsiyah olan tohumlarını yok edemezsiniz. Yine de yayılırlar. Tarlayı bir defa daha sürerseniz adeta ekilmiş gibi yeniden yayılırlar... tek kurtuluşunuz tohuma durmadan onu yok etmektir. Yaksanız yanmaz. Ya tohuma durmadan araziyi sürmelisiniz ya da köklerinden sökmelisiniz.
Birde чIырыкIу (ç’ırık’u – yer elması) vardır. O da gerdzenin kardeşi gibidir. Kolay kolay yok edemezsiniz. Tarlaya bir defa ektiyseniz her tarafı kaplar. Her yıl tarlayı sürdükçe yayılırda yayılır. Adam boyunu aşan gövdesini yazın zor yakarsınız. Yansa da bir önemi olmaz yerin altındadır, yenilebilecek kısmı. Tüm kış boyunca toprağın altında kalabilir. Aynı gerdze gibidir kıtlık yiyeceği diye anılır.
Tarımı en kolay yapılan, en az, hatta hiç ticari değeri olmayan ürünlerdir. Hala da ticari değerleri yoktur, olacak gibide gözükmüyor. Ğable us, kıtlık yiyeceğidirler... Tarlalarınız yakılsa bile yaz ve kış yediğinizde karnınızı doyururlar. Sadece kıtlık içindirler...
Ben niye bunları biliyorum? Ben niye bunların tadını biliyorum. Artık yüz elli yıl geçti, hiç kimse, hiç kimsenin tarlasını yakmıyor. Düzce’de tarlalarımız hiç yanmadı. Ama ben yine gerdze’nin tadını biliyorum.... Bazen de, canım çekmiyor da değil...
İşte Severski rayonuna aracınız girdiğinde sanki terk edilmişçesine uzanan arazilerde gerdze ve ç’ıruk’u bitkilerinin ekilmişçesine her tarafı kapladığını görünce içiniz cızz eder. Dedelerinizin uzun yıllar boyunca tarlaları yakıldıktan sonra kama uçlarıyla ç’ırık’u çıkarttıkları topraklardır buralar. Ve tarlalar artık yakılmamaktadır. Ama her tarafı yine gerdze kaplamıştır.
***
Carıme Adam... Adam gibi bir adam...
Yıllardır Severski rayonunda (tarihi Şapsığıfo’nun bir kısmında) tarlaları ekiyor, ektiriyor. Gerdze yetişmiyor artık tarlaların bir kısmında... Carıme adam, benim gibi aylak aylak dolaşmadan, gerdzelik olmuş arazileri işletmeye başlamış...
Severski rayonunda günümüzde yaşayan insanlara iş-aş imkan sağlamış... Sevilmiş, sayılmış, takdir edilmiş... Şimdi de Belediye başkanı oldu(*).
Şapsığıfo’nun bir kısmının Belediyi başkanı, Carıme Adam... Adam gibi bir Adam, alnından öpülesi birisi... Tanımıyorum, hiç te karşılaşmadım. Benden çok daha iyi, O’nu, Severski’nin günümüzdeki yaşayanları tanıyorlar.
Ve hala Türkiye’de gerdzenin ekşimtırak tadını bilen insanlar var. Kıtlık yokken bile bu ekşimtırak yiyeceği senede bir kaç defa annelerinin önlerine koyduğu çocuklar var...
Gerdze’nin ne kadar yararlı bir yiyecek olduğu kulaklarına fısıldanan çocuklar, anlam veremeden bu Ğable us’a kaşık çalarlar.
Sağolasın Adam... Sağ olasın… Dudaklarımda gerdzenin tadı canlandı. Kış günündeyiz tamda Ç’ıruk’u turşusu yeme zamanı. Olsa da...