Adıge ulusunun, üzüntüsünü, kederini,
sevincini, mutluluğunu, onurunu, anlatılası günlerini eski şarkılar dile
getiriyorlar. Eski şarkılar ait oldukları ulusun değerlerine kök olan dönemden
süzülüp gelirler. Adeta, zamanın içindeki önemli olaylarla ilintililer,
insanların başına gelenlerin, çektiklerinin şahitleri. Yürekten gelen sesleri
adeta eşitcesine her birine paylaştırılmış olarak görüyoruz. Bunlarda Adıge
milli kahramanlarının yaşam karşısındaki yılmaz inançlarının gözler önüne serildiğine de şahitiz.
Şarkıların tınları insanın yüreğini yerinden oynatacak melodilerle yüklüyken
sözleri, her satırları aydın ve yalın gerçekle işlenmiş durumdadır.
Büyük özgürlük savaşına onlarca yıl
iştirak etmiş, unutulmayan Rus-Kafkas savaşlarından adeta bir kırıntı gibi
geride kalan Adıge ulusunun kendi kendine bu savaşlara iştirak etmiş sert adıge
yiğitlerince kahramanlara yazılmış adıge voredleri, yürek kaldırıcı Çapş
voredleri ulusun tarihi mirasları, onlardan daha iyi tarih kitabı olamaz. İki
gözüyle gören, kulakları ile işiten, tüm bedeni ile iştirak ettiği savaşın
ateşinin yakıcılığını onlardan dahi iyi kimse anlatamazdı.
Eski adıge şarkıları dilsiz değil aksine
çok iyi canlandırıcılar. Onlar Adıgelerin tüm ihtiyaçlarını, ellerinden
gelenler ve gelmeyenleri çok açık dile getiriyorlar. Eski Şarkılar Adıgeleri
kuşatan dünyanın güzelliklerini de içlerinde barındırıyorlar, onun gibi
enginler, özgürce göğüs kafesinden çıkıyorlar, ulusun canı ile harmanlanmışlar.
Eski adıge atasözünde ‘Oredıj жъамэ- jame (*) gibidir’ denilmesinin sebebi de bu.
17 Mayıs 2012 tarihinde Adıgey cumhuriyeti
Milli Müzesinde Kafkas savaşında canını yitirenler anısına bir etkinlik
gerçekleştirildi. Bu etkinliğe Adıge Devlet Üniversitesi ‘Jıu’ şarkı ansamblesi, Adıge Devlet
Filarmonisi ‘Oşuten’ şarkı ansamblesi, Şevcen Rayonu milli şarkılar ansamblesi
‘Nartşav’ ses sanatçılarından bazıları ve Adıgekale’den gelen ses sanatçıları
katıldılar.
Anma etkinliğini ‘Jıu’ ansamblesi başkanı
Ğuç’e Zamudin sıcak sözleri ile açtı. Bu eski şarkılarda Adıgelerin tarihin
içerisinde kat ettikleri yolun zorluklarının, ulusun bu şarkılarla bir soluk
aldığının, yüreklendiğinin altını çizerek milli öykü ve tarihin eski şarkılarla
yoğrulduğunu belirtti.
Kamılapşe (**) Neğoy Zawur’un çaldığı
kamıl nağmelerinden eski çağlar göz önünde canlandı, insanları bu nağmeler
geçmişe taşıdılar. ‘Haçeş voredi’ ni ise Abıde Artur çok güzel seslendirdi.
Jıu sanatçılarından Davur Ramazan
maharetli parmaklarını şıkepşınenin telleri üzerinde gezdirerek Aydemırkan’ın
şarkısını selendirdi; Şarkı sesi düşünceleri kanatlandırıp paylaştırarak birden
yükseldi.
Tarih ve kahramanlık şarkılarına ait
öyküleri araştıran, öğrenen Adıgey Cumhuriyeti televizyonu gazetecisi Davur
Hüseyin söz alarak ‘Aydemırkan şarkısı’na dair olan öyküyü kısaca dillendirdi.
Adıge ulusu ne kadar savaş-mücadele,
zorluk, yoklukla, üzüntü gönül kırgınlığı ile karşı karşıya kaldı, Adıge ulusu
hangi azabı çekmedi ki? Haç’eko Alıy Tfışatle’lerin şarkısını söylemeye
başladığında etkinlik katılımcıları kendilerini eski zamanların bilge
yaşlılarının oturduğu konuk odalarına götürülmüş gibi oldular. Alıy’in sesi
tarihi şarkıları söylemeye çok yatkın ve de yakışıyor. Yüreklerinin en ufak
köşesine kadar şarkının anlamını hissettiklerini ortaya koyarak diğerleri de
nakaratlara eşlik ederak ağıtı okudular. Müziğin yalnız başına melodisi bile
insanların tüylerini diken diken etmeye yetiyordu, fakat sözleride işitince gözyaşlarının
akmasına hakim olmak oldukça zordu. Haç’eko Alıy Kabartayların gece baskını
isimli şarkıyıda okudu. Paştı Madina ise bu şarkıya ait tarihi bilgileri
anlaşılır bir dille anlattı. Davur Huseyn’de Tığujıko Kızbeç, Kocaberdıko
Muhammed’e dair şarkılar hakkında aydınlatıcı bilgiler verdi. Şevcen Rayonundan
gelen ses sanatçısı Neğereko Kazbek ve Bışteko Adam Kocaberdıko Muhammedin
şarkısını söylediler.
Türkiyeden gelmiş olan Aç’eğu Blane güzel
bir sese sahip, Tığujıko Kızbeç isimli şarkıyı da o okudu. Ardından, Vostığaye
Zavu isimi şarkıyı Adıgekale’den gelen
Hakuy Ruslan, Alcerıye Kuşıkupşının ağıtı, Hırtsızj Ale ağıtını Ğuçe
Zamudin okudu. Abdzahelerin akın şarkısı’nı seslendiren Neğoy Zavurun sesi bu
şarkıya çok yakışıyordu.
Etkinliğe katılan, bilimadamı, sanatçı,
şarkı grupları ve etkinliğe katkı sağlayan herkes ulusal bilince kıymet veren
insanlardı.
MAMIRIKO Nuriyet
Çeviri; AÇUMIJ Hilmi
Adıghe Makh 22-05-2012
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - -
(*) Жъамэ
= Kelimenin bire bir anlamı; ‘kızartma kokusu’ dur. Fakat Adıge
geleneklerinde belirli zamanlarda hamur işleri kızartılarak konu komşuya
dağıtılıp, çıkan sevabın ölülere hediye edilmesine de jame denilir. Bu işlemin
tamamına ise: жъамэ (ы)гъэун, jame
(ı)ğevun ‘kızartma kokusu duyurmak- ölülere sevabı ulaşsın diye kızartma
yapıp dağıtmak’ denilirdi.
«Орэдыжъыр
жъамэм фэд – Oredıj jame gibidir.» atasözünde ise milli kahramanların
oredıjlar vasıtasıyla akla getirilmesi anılması жъамэ (ы)гъэун, jame (ı)ğevun’e benzetilmiştir.
(**) Камыл;
1. Kamış; 2. Kamıştan yapılmış ‘ney’i andıran üflemeli Adıge müzik aleti
Камылапщ; kamıl (neyi
andıran müzik aleti) çalıcısı, (bir nevi) neyzen