Hancerinin 'Pşı Ahecako' isimli povestinde ele aldığı gibi; ' Bjeduğlar Adıge boyları içerisinde en eskilerindenler.' Eski Adıge söylencelerinde anlatıldığına göre, diğer Adıge boyları Kuzey Kafkasyaya yerleşmeye başladıkları dönemlerde, asırlardan beri Bzıp nehri ile Tuapse nehirleri arasında karadeniz sahilinde oturuyorlardı. Uzun yüzyıllar boyunca bu topraklarda yaşarken çoğaldılar güçlü bir boy oldular, sayıları 60 bine ulaşıyordu. Söylencelerde anlatıldığına göre Bjeduğları ellerinde tutan dört kardeşten türeyen dört beylik Hımış, Çeçen, Beğerseko ve Basteko'lar çeşitli sebeplerden ve toprakların yeterli gelmemesinden dolayı aralarında çıkan anlaşmazlıklar ve diğer sebeplerden dolayı dağılmaya başladılar.
Tarihbilimciler 1469 yıllından başlayarak 1515 yılına kadar Bjeduğların bu dört dalının yerlerinden ayrıldığını belirtiyorlar.
Hancerinin Bjeduğlara ilişkin anlattığı söylenceleri ise Çırğ A. ve Jenetl' H. bilimsel olarak kanıtladılar. Bu yazarların kaleme aldığı 18-19 yüzyılda Bjeduğlar isimli eserde Bjeduğların kardeş dört beylik tarafından bu günkü topraklarına taşındığı belirtiliyor.
Beğerseko beyi kendisine tabi olanları Kafkas dağlarının Kuzey batısına götürerek Tsetse nehri kıyısına yerleşti fakat burada uzun süre kalmadan Thaç'ağ ormanı taraflarına gittiler. Bjeduğların bu dalının daha sonra Mehoş olarak anılmaya başladığı Çerkes tarihinde yer aldı.
Basteko beyine tabi olanlar ise Kafkas dağlarının Kuzey batı yamaçlarına giderek karadeniz sahiline Natıhuaylerin yakınlarına Çopsın nehri vadisine yerleştiler. Oturdukları bu nehir vadisinden dolayı Bjeduğların bu dalına Çopsın denilmeye başlandı. Çopsınlar Bjeduğ adını muhafaza etmediler, üzerinden ne kadar zaman geçtikten sonra olduğu bilinmemekle birlikte o tarihlerde sayıları 200 000'e ulaşmış olan büyük Adıge boyu Natıhuye'ler arasına karıştılar, onlarla kaynaştılar.
Hımış ve Çeçan beyleri ise ilk önce Psekups ve Pşışe nehirlerinin doğduğu havzaya yerleştiler. Kemguy Beyi Byazrıko Boletıko'nun bu çok hoşuna gitmedi. Bjeduğların son büyük beyi (пщышхо) Hacemıko Tarhan'ın oğlu bilimadamı Hacemıko Temteç (1848-1907)'in aktardığına göre Hımış ve Çeçan beylerinin yerleştikleri toprakları kendi toprağı sayan Boletıko beyi 'Üzerine yerleştiğiniz topraklarda yaşamanıza, eğer beyliğimi kabul edip tabiyetime girerseniz müsade edeceğim' dedi. Bjeduğlar bunu kabul etmeyince üç gün süren bir savaş yapıldı. Bu savaşta Bjeduğlar özgürlüklerini muhafaza edebildiler ve yerleştikleri toprakları korudular. Savaşın ardından Boletıko beyi ile anlaştılar. Bu olaylar neticesinde Boletıko beyi Bjeduğlara büyük bir şölen düzenledi.
Bjeduğ beyi Hacemıko T.'nin yazdığına göre Bjeduğlar dünya üzerinde adıge boyu olarak yer almaya başladıklarından itibaren çok zorlukla karşılaştılar, çok yer değiştirdiler, çok yerede yerleştiler fakat kendi isimleri ile Adıge ulusunun bir dalı olarak kalmayı başardılar.
Bjeduğların dalı olan Hımışey ve Çeçenay'ı ele alacak olursak başlarına ne geldiyse özgürlüklerini koruyarak daha büyük boyların arasında erimeden, nereye göç etmek zorunda kaldılarsa da birbirlerinden ayrılmadan hep ittifak içerisinde yaşayarak özgürlüklerini korudular. Hala da varlıklarını sürdürüyorlar. Bjeduğların bu iki kolu eski dönemlerden itibaren günümüze kadar Bjeduğ ismini muhafaza edenler.
Y.N. Turanske'nin yazdığına göre 18. yüzyılın sonlarında Bjeduğlar (Hımışey ve Çeçenay) kırk bin kişi kadardılar. 19. yüzyıl sonlarında Rusya'ya dahil olduklarında Yekatarinador'a bağlı Psekups okruğuna bağlandılar. O tarihlerdeki sayıları ise 12 bine düşmüştü. O tarihlerde bütün Psekups okrugunda yaşayanların toplam sayısı 16725 kişiydi. Bu sayıya, bölgede yaşayan tüm Bjeduğların yanısıra Rusya idaresinin aralarına iskan ettiği diğer adıgelerde dahildi.
19. yüzyılın sonlarında Rus-Kafkas savaşı bitimi ardından bu günkü Tehutemıkuaye rayonu topraklarında 7639 kişi yaşıyordu. Burada Bjeduğların yanısıra bölgeye iskan edilmiş olan Şapsığ, Natıhuay, Abadzehlerde vardı.
Adıge Cumhuriyeti Arşivinde bulunan belgelerin gösterdiğine göre rayonda bulunan köyler arasında Bjıhekuaye 1136 yaşayanı ile en büyük köydü. Diğer köylerde ise; Tehutemıkuaye - 1064, Lahşıkuaye - 837, Afıpsıp - 842, Pseytıku - 759, Haştıku - 639, Natıhuaye - 625, Şıncıye - 411, Grıvun - 394, Tığurğoy - 340, Tlevustenhable - 299, Kozet - 293 kişi yaşıyordu. Rayona Grıvuneler 1897 - 1898 yılları arasında iskan edildi. Natıhuayeler ise 1924 yılına kadar gelmeye devam ettiler.
18 Mayıs 1874 yılında Rusya İdaresi tarfından Bjıhekuaye'de sayım yapıldı. Köyde toplamda 180 aile yaşıyordu. Bu aileler şu sülalelerdendi.; Hatitler - 14 aile, Şövmızlar -12, Çermıtlar - 11, Barçolar, Kalekutler, Tırkular, Hutımlar 10'ar aile, Layıko, Pçenışuayeler, Jajiyler sekizer hane, Hadıpaşoler - 7 aile, Bjıhakolar, Derbekolar, Natholar, Neğoylar dörder hane, Becaşeler, Açumıjlar, Yedıcler, Huajlar üçer hane, Behler, Goşlar, Yenıhular, Koblıler, Naç'eler, Nıbeler, Siç'ılar, Sultanlar, Şavğoyjıyeler, Tl'ıyeler, Hotkolar, Tseyler ikişer hane, Bğaneler, Beğuşeler, Casteler, Zeykolar, Kezençler, Kuylar, Şavolar, Şıhançeriyeler, Şhalaholar, Şhanıkolar, Hutlar, Huneler, Huadeler, Hakuneler, Çuyakolar, Şevcenler birer haneydi.
1874 yılında toplam köy nüfusunu oluşturan 1136 kişinin 548'i erkek 588'i kadındı. Barınılabilecek ev sayısı ise 236 idi. Köylüler 317 at, 2098 inek, 103 manda, 254 keçi, 2741 koyun besliyorlardı ayrıca 258 kovan arıda vardı.
Cumhuriyet arşivlerinde bulduğumuz belgelere göre Bjıhekuaye köyünde farklı Adıge boylarından aileler yaşıyorlardı.
Bu köyde yaşayan Bjeduğlar; Barço, Bjıheko, Derbeko, Degumıko, Kezenç, Kalekuteko, Layiko, Neğoy, Nıbe, Pçenışuaye, Şovmız, Şevoj, Şhanıko, Tl'ıye, Tırku, Hadıpaşo, Hatit, Huade, Ç'ermıt, Hotko ve Şevcenler, Natıhuay ve Şapsığlar; Açumıj, Bğane, Berseg, Beğuşe, Caste, Yenıhu, Jane, Kıtıj, Kade, Natho, Şavo, Sult'an, Şhalaho, Tl'ıpıy, Tırkuav, Hah, Hune, Haç'ako, Abadzehler; Bal, Bah, Becaşe, Ğış, Yenemıko, Yedıç (Pşıhuzeko), Jajiy, Tl'ıbzıvu, Heşavo, Huaj, Hut, Tsey, Çuyako
BARÇO Adam, BARÇO Murat
Çeviri, AÇUMIJ Hilmi
Kaynak Adıghe Makh