Kafammı karışık yoksa gerçekten uğraştığım şeyler mi karışık bilmiyorum.
Şimdi ele alacağım kelimelerin dizininde ne gibi bir yöntem izlemeliyim ki.
Kök kelimeye ek olan kelime gibi bir sabit mi var.
Psı ve Ne kelimelerini ele alsak
Psı+ne
Ne+psı
Psıne de psı kök kelime desek (hani anlamı daha sabit kalmış ya)
Nepsı de ne kök kelime desek (hani burada daha sabit kalmış ya..)
PSINE kelimesinin türkçesi aslında direk SU GÖZESİ aha burada batırdık.
Türkçesi de anlamları ile bitişik kelime olmaya doğru giden bir yapıda, tesadüf...
Şimdi bu yüzden NE (göz) kelimesinin ekmiş gibi şekillendiği başka kelimelere bakmalı.
U+DE+NE den devam etsek, yok olmaz daha basit kelime ele almalı şimdi ude kısmının bir araya gelişliği falan gerek yok.
Kural arıyorsak daha basitlerden ikiside kök kelime olarak kullanılabileceklerden yardırmalı.
NEF+NE şeklinde devam etsek, ışığın bir parçası, ışık parçası şeklinde desek
İşte şimdi buradan daha karışığa geçsek, TLEOYANE merdiven basamağı kelimesindeki NE aslında merdivenin gözü, parçası anlamına geliyor.
Daha fazla kelime aramaya gerek yok galiba,
Bir de tersine bakalım
NEPSI, burada ek gibi olan anlamını biraz yitirmiş olan, su yerine sıvı anlamı kazanmış olan yani kök kelimeden ek halini almış bir durumu var.
PEPSI desek burada belli alenen Burun sıvısı demek yani sümük.
Ama bakın birde PeÇuy var, bu da sümük demek ama katı, katımsı
olanı.
Burada da Çuy anlamını kaybedip ek gibi kullanılmış. Anlaşılan Psı kelimesi diğer kelimeye eklenince sıvı anlamı katıyor.
Çok da karışık değil türkçede de biraz öyle ya, hani elma + suyu gibi falan...
Ğo+psı
Dışe+psı
Evet galiba kural yakaladık.
Hep ilk kelime esas oğlan. Sonraki yeni oluşan kelimeye esas oğlanı taşıyan tali vasıta.
Psıne de esas oğlan Psı, su kelimesi göz ikinci rolde, haydi buna bir defa daha su kelimesini ilava edelim ne oluyor bakalım;
PSINEPSI, ahanda bu kelimede ilk kısmı önemli hale geldi. Su esas oğlanlıktan çıktı SU GÖZESİ (pınar) Psıne esas oğlanlığa geçti, pınar suyu...
Peki yeni kelimemize bir defa daha ‘ne’ kelimesin ilave edebilirmiyiz. PSINEPSIN(E) vay anasını be, gayet rahat ilave edebiliyoruz.
Daha enterasanı bu kelimeyi ben biliyorum ve çocukluğumda da kullandığım bir kelime, Bahçemizin bir köşesinde pınar vardı, su yerin altından kaynayarak bir kaç noktadan çıkardı, burada gözenin su gözesinin ne demek olduğunu gözünüzle görürdünüz, Şimdi su kaynağı-pınar psıne iken onun içinde suyun kaynadığı ayrı gözelerden birisi de psınepsın... Ve inanının bu şimdi bizim kurguladığımız bir kelime değil... Pınarın, su kaynağının içindeki kaynayan her bir gözenin adı bu.
Haydi deneye devam etmek için bir defa daha psı eklesek mi...eklesek de olur, ama analamı yok ki...
Kural var mı, evet var. İlk kelime esas oğlan, eklenip (kelime oluşturan) bir ek (veya ek gibileşen kelime) alırsa, bu ikinci kelime üçüncü kelimeye göre esas oğlan oluyor ve en aslında en kök olan kelimenin önemi ikinci kelimedeki kadarı ile kalıyor. Böyle devam edip gitmesi mümkün.
Şimdi sözlük maddelerini oluştururken ne yapacağız.
Psı
Psıne
Psınet’
Psış’u
Psıneş’
Psıneerış’
Psıneps
Psınepsın
Evet gördüğünüz gibi temelde esas oğlan SU..
İkinci NE göze-parçacık anlamını katan kelime
Ş’U, iyi hoş anlamını katan kelime, iyi su
PSINET’, Psıne ve T’ın kazmak fiilinin ek gibi kullanılması ile oluşmuş Su kuyusu kazma işi olan kişi veya alet ....şeklinde iki farklı kelime
PSINEŞ’ al işte Ş’ın da aynen böyle bir araya gelebiliyor şimdi burada Ş’ı yakışmıyor, başka kelime olsa uyardı ama burada uymuyor.. hadi bunu iptal ettik
Psıneps ee bu yer almalı tabi, kaynak suyu, pınar suyu
Psınepsın eee bu biraz fazla oluyor..
Yooo yoksa hepsi mi fazla oluyor?
Aslında sadece şu kelimeleri mi ele almalı.
Нэ
Псы
шIу(н)
шIын
Iэ
ТIын
Çünkü bunlar hem kök hem de ek gibi kullanılabiliyor e yeni kelimelerin anlamlarını da hep aynı şekilde oluşturuyorlar.
Mesela, Psınet’ ile Benıt’ kelimelerindeki t’ı hep aynı anlamı katıyor, t’ı nın ek gibi kelimeye yamanıp oluşturduğu onlarca kelimeyi ayrı ayrı ele almanın alemi var mı ki..
Yoksa sadece en yalın hallerini göstersek...
Нэ
Псы
шIу(н)
шIын
Iэ
ТIын
Нэ-
Псы-
шIу-
шIы-
Iэ-
ТIы-
-Нэ
-Псы
-шIу(н)
-шIы(н)
-Iэ
-ТIы(н)
Belki o zaman çocuğa, çerkesçe bilmeyen çocuğa bunu matematik gibi öğretmek mümkün de olur.
Olur mu, Acaba şimdi fiil olmayan sadece isim olan kelimeleri ele alıp bir dilin geneline göz atsak mı...
He oğlum at, göz at, bir de öyle göz at, böl, parçala, bir daha bir araya getir, bununla bir kaç hafta, bir kaç ay zaman geçir, sonra gereksizmiş de yptığın işe göz at..
Bir ay iki ay böyle geçsin, elinde insanlara gösterebileceğin sayfa sayısı ‘bir sayfa’...
En sevmediğim kısmı ise
Aradan bir kaç yıl geçtiğinde lavuğun biri çıksın Psıne kelimesini koymuşsun ama psınepsı kelimesini unutmuşsun, psınepsın’de eklenseydi desin.
Bir diğeri de çıkıp ‘Oğlum malum, psı kelimesini koyduysan bir de psıne kelimesini niye koyuyorsun ki, ne kelimesinin ek gibi durumunu açıklarsın yeter, adam illa öğrenmek istiyorsa öyle baksın, psı ile ek halindeki ‘ne’ye baksın..
Kimse öyle demez diyorsanız yanılıyorsunuz, Mesela ben gayet rahat söylerdim. Yahu biz Adıgeyiz ya, böyle söyleriz sorarız, incik cincik deriz. Demezsek bir tarafımız çatlar. Ayrıca demeyenden şüphelenmeli, elin adamı, aramıza karışmış elin adamımı ne demeli.
Ama yine öyle de olacağını bile bile işte orada cozurtuyorum.
Çünkü aradan beş yıl on yıl geçmiş olacak ve ben daha da yaşlanmış, daha da huysuzlaşmış olacağım.
Eptl, Bknz. yazılı göndermeler içeren her bir madde işte böyle bir kafa karışıklığının, ikircikliğin, ama ne yapsam ki, hangisini ele alsam ki acabanın sonu?
Ve on yil sonra «neden?» diye birisi sorduğunda ‘lan oğlum bir git’ diye yanıtlayacak kıvama geleceğim.
Çünkü nedenini o zaman hatırlayacağımı sanmıyorum, çünkü bu nedenleri böyle tek tek ayrıca yazmak da, başlı başına bir iş, ve esas yazmak istediğim işi yavaşlatan bir ek çalışma,
At terli, yemez yani..
Şimdi şu günlerde ulaştığım (belki de ramazanın, orucun etkisi ile olan) şey, bu dizinle neden uğraşıyorsunki, var olan dizinleri, nedenini sorgulamadan ele al, türkçelerini yaz, dizindeki kelimeleri atasözleri deyimlerle örnekle, örnek cümlelerde kullan yeter, gerisini boşver. Ramazandan sonra böyle başla, önceden yaptıklarını da zaten çok ilerlemedin ya sil gitsin, baştan başla daha iyi, yoksa başı böyle sonu başka olmaz...
Aeeeh, sıktım galiba!
Hem Pazar, hem oruç ...
İşte zaten o yüzden bunları yazdım..
Ha bu arada yazıya başlarken лъэкур kelimesi üzerinden bambaşka bir şeyi ele almaktı.
Şimdi şu saatte лъэкур kelimesine geri dönemem, eğer bir de лъэкур ile alakalı saçmalıkların nelermiş görelim derseniz başka tabii, o zaman en baştan лъэкур diye yeniden yardırırız...
AÇUMIJ Hilmi