Asimile olmak çok kötü ya.Dejenerasyon da çok acıtıcı, hele hele bu durumdan haberin bile yoksa, adıdı guş.
***
Daha önceleri şey sanırdım; xabze ile alakalı bir kaç kelime söyleyen herkesin "-xabze bizim, çerkeslerin yazılı olmayan kanunlarıydı da diyebiliriz" şeklinde konuşmalarını hakikatten anlayarak dillendirdiklerini düşünürdüm.
Yanılıyormuşum, bu ifadeyi ezberlemişler, söylüyorlar.
O kadar. Yani ezberden....Anlamadan.
***
Xabze önceleri gerçekten milletimizi idare eden yazılı olmayan kanunlardı.
Sadece kanunlar değil bunun yanısıra çerkesçesi hal-şen (türkçe en yakın tanımıyla ahlak, etika, moral değerler ve hatta bunlarla birlikte karakter) de xabzenin içindeydi.
Yazılı olmayan bu kanunların, hal-şenin uygulanmasında gösterilen davranış şekilleri, usulü hareketler ise (bence türkçe en yakın açılımı olan) teşrifatla anabileceğimiz alam-astandı.
***
Xabzenin "kanunluk yönü" Türkiye'de yaşayanların çoğunca, ezberlenen tekerlemenin parçası olarak algılanır olmuş.
Miras hukuğundan tutun ceza hukuğuna, hukuğun her alanı onun denetimindeydi.
Daha sonraları kadim xabzenin hukuk kısmı atalarımız tarafından büyük oranda islam hukuğu ile bazı bölgelerde kansız bazı bölgelerde büyük kan dökülen savaşlarla, bazı bölgelerde mesela pşı-work savaşı gibi neredeyse kansız bir halk darbesi ile değiştirildi.
***
Atalarımız tarafından mahkemeler kuruldu.
Bu aynı zamanda devlet olmanın da bir belirteciydi. Toplumu yöneten kanunlar, mahkemeler...
Ulusumuz sürüldükten sonra bile vatanda bu mahkemeler var olmaya Bolşevik iktidara dek devam etti.
Bolşevikler halkın kendini yönetme yönü olan bu mahkemelerden hoşlanmadı, onları kaldırdı-kapattı.
Arşivleri ne olmuştur, Allah bilir.
Hanefi fıkhını-hukuğunu bilirsiniz diye düşünüyorum. Hanefi hukuğunda örfün de hiç azımsanmayacak yeri vardır.
İnşaallah bir gün bir yerlerden bolşeviklerin kapattığı bu mahkemelerin arşivlerinden bir şeyler bulunur da...
***
Bolşevikler mahkemeleri kapattı kapatmasına ama kendi oluşturdukları sistemde, halka verdikleri özerkliklerin çıkardıkları yeni kanunlara da xabze demeye Çerkesler devam ettiler.
Daha sonraki yıllarda Adıge xabze ile alakalı araştırma yapanlar ise xabzenin kanun kısmını "bir zaman kanuni yönü vardı diye geçiştirip" hal-şen, alamastandan olan şeyleri incelediler.
Xabzenin geride kalmış bu parçasının inciğini cinciğini sunageldiler.
Belki çekince, belki baskı belki de bilmiyorum işte, tüm xabze ders kitapları, popüler yayınlar hep bu eksende devam etti.
Ne yapalım öyle, en azından burada hala xabze denildiğinde kanun, devlet-millet idaresi anlamı var olmaya devam ediyor.
Belki yarın bu anlam, araştırmacıları o yöne de yönlendirir.
***
Türkiye de ise kanun anlamı taşıdığı bile yadsınır olmuş.
Kadim xabzenin kanun yapısının atalarımızca ortadan kaldırıldığı gerçeği bile yadsınır olmuş.
Daha sonraki şeri kanunların dahi örfle bir aradalığı ise ....
Haa, bu arada ben bu güne kadar bunun böylesine bilinmez unutulmuş olduğunu da sanmıyordum. Kadim xabzemiz dediklerinde, ne dediklerinden zerre kadar haberleri olmadığını bilmiyordum.
Bu genç halimle (
) ben bile Türkiye kanunlarına işi bırakmadan kurulmuş bir çerkes mahkemesinden hiç bir araştırma falan dahi yapmadan haberdarım.Bir cinayet vakası sebebiyle bir ailenin-sülalenin davacılarca "Biz kan bedeli yerine, bu aile mahkemenin yapıldığı bölgedeki çerkes köylerinden sürülsüne gelen" talebini yerine getiren bir mahkeme kurulduğundan haberdarım.
Sülalenin böylece sürüldüğünden haberdarım.
Yahu bu kadar kısa sürede, nasıl unutulur.
Nasıl kadim xabzenin...
Allah Allah...