Yitmeyecek yıldızı
olan –
İkballe doğan,
benim.
Çışeko
Alim.
Pşımaf oğlu Çışeko Alim 1914 yılında
Şhalıko köyünde doğdu. O tarihlerde Çerkesler medresede eğitim görüyorlardı.
Babası Pşımaf Adıgeyde bulunan Hakurenehable’deki medresede eğitim almıştı.
Alim’in annesi Koz ile de burada tanışmıştı. Çerkesler «ЛIэужыр бжиблэу мао»
soy yedi nesilde de kendini belli derler.
Babasının eğitimliliği annesi ile
aralarındaki güzel ilişki ailenin çocuklarına da yansıdı. Pşımaf çocuklarının
eğitimli olmasına her zaman önem verdi. Aile Kaberdey’e geri döndükten sonra
Çerkes ulusunun onur duyduğu ikinci çocukları 1914 yılında doğdu.
Babası Alim’in okumaya olan merağı üzerine
eğitimi için elinden geleni yaptı. 1926 yılında Baksanda bulunan internata
kaydolduğunda ilk defa ünlü Kabardey
şairi Şevcents’ıku Ali ve onun arkadaşı olan Tl’ığur İbrahim ile tanıştı.
Alim’in bu okulda okuduğu yılların
yaşamındaki en önemli dönem olduğunu saysakta yanılmayız. Çünkü öğretmenlerinden
birisi Adıge edebiyatının büyük şairlerinden Şevcents’ıku Aliydi. Bu döneme
ilişkin Alim kendi kaleminden şöyle yazıyor; ‘«Birinciyi yapanın yaptığı
aslında iki şeydir» diyen büyük yazar bunu bilmeden söylemedi. Yoldan gitmekten
daha zor olanı yolu açmaktır. Üzerinde yürüdüğümüz, gittiğimiz büyük bir yoldur bu yolu açansa Şevcents’ıku
Ali...’ Alim’in bunları yazdığı satırlarda yazdığı ilk şiirlerden birisini
Şevcentsıku Aliye nasıl ödevin içine koyup verdiğini de hatırlıyor.
‘Sonraki gün defterlerimizi geri vereceği
zaman adeta meraktan çatlayarak bekliyordum. Defterleri vermeden önce defter
sahibini kaldırıp yaptığı hataları düzeltiyor, daha iyi anlaması gereken
şeylerin üzerinden geçiyordu. Beni ne zaman kaldıracak diye beklerken tüm
sınıfın işini bitirdikten sonra bana ‘sen dersten sonra sınıfta kal’ dedi.
Zil çaldığı gibi sınıftakiler hemen
dağıldılar. Aliy yazdığım şiiri alarak sıramın yanına geldi oturararak sordu;
-
Sadece
bu şiiri mi yazdın?
-
Başkaları
da var.
-
‘Ver’
diyerek diğer şiirleri yazdığım defteri aldı, okumaya başladı bazılarını seçti,
ellerini omuzuma koyarak;
-
Evet,
‘ağacın değeri verdiği şeyle orantılıdır’. Baban kendisi gibi olduğunu bilse
sevinir.
Ali’nin bana söyledikleri benim için büyük
bir kıvançtı. ‘чъыгым къыпыкIырэр ыуас’ ağaç verdiği ile değerlidir sözlerini
ise babama yorumladım.
Alim’in bu satırlar dışında anılarını
yazdığı pek çok eserde Şevcents’ıku Ali’nin öğretmeni olmasından
gururlandığını, büyük edebiyat yoluna attığı ilk adımlarda onun kendisine
yardımcı olduğundan memnuniyetini dile getirir. Babası Pşımaf ve Şevcents’ıku
Alinin gözetiminde doğan bu kaynak daha sonra büyük bir akarsu oldu Çerkes
edebiyatında.
Alim’in kaleme aldığı anılarında annesi
Koz’unda olağanüstü bir insan olduğunu görüyoruz. Koz Adıgeydeki Hakurenehable
köyünde doğdu. Ev işlerinde itinalı idi. Ayrıca kendisinin doğup yetiştiği
Abadzehlerde ve evlenip karıştığı Kabardey’lerde olan huy, adet geleneklerin
iyi olanlarını bir araya getirmeye özen gösteriyordu.
Annesinin pek çok eski şarkıyı, özlü sözleri,
tarihi havadisleri biliyor olması üzerine Alim şöyle yazıyor; Ben şiirsel dilin
tadına çocukluğumda varıp sevdiysem, Tavrıh ve Kabarıj’lara erken daldıysam
bunda annemin büyük katkısı vardır.’
Çışeko Alim daha sonra 1931-1935 yılları
arasında Vladikafkas’ta bulunan Öğretmen Enstitüsünü bitirerek yurduna geri
döner ve Nalçik’te Çerkesce ile Rusça öğretmenliği yapmaya başlar. Bir zaman sonra ise Moskovada
mastır yapmaya başlar fakat burada bir yıl kadar kaldıktan sonra geri dönmek
zorunda kalır. Kendisinin anılarında belirtiği gibi birbirinden küçük beş
kızkardeşi vardır. Onları okutması gerekir. Annesi yalnız başına bunun altından
zor kalkmaktadır. Yaşadıkları evde nerdeyse yıkılacak bir durum almıştır.
Ağabeyi ise askerdedir. Bu şekilde ailesinin sorumluluğu üstüne kalmıştır.
1938 yılında Alim Kabardey-Balkar Sosyal
Bilimler Araştırma Enstitüsü Başkanlığına getirilir. Fakat kısa bir süre sonra
askere alınır. Çışeko Alim’in ilk şiir kitabı 1941 yılında yayınlanır. Kitabına
henüz sevinemeden cepheye-savaşa gitmek zorunda kalır.
Savaşın başladığı ilk günlerden son
günlere kadar orduda bulunur. Bölük komutanlığı yapar. Ardından 115 numaralı
süvari birliğinin komutanı olur. Orduda şair olduğu anlaşılınca ‘Vatanın oğlu’
isimli ordu gazetesinde yazmaya başlar.
Savaş dönüşü o çok sevdiği edebiyat
üzerine çalışma imkanı bulamaz. Savaşın ardından cumhuriyeti yeniden
kalkındıracak az sayıda insan olduğu için Cumhuriyet Bilim Komitesine alınır.
Bir kaç yıl Kabardey-Balkar Bölge Komitesi İdeoloji sekreteri olarak görev
yapar.
1950 yılında mastırını yapmak üzere üç
yıllığına Moskova’ya gönderilir. 1953 yılında yurduna geri döndüğünde Bakanlar
Konseyi Başkan Yardımcılığına getirilir. Bütün bu çalışmaların yoğunluğu
sebebiyle edebi yeteneği üzerinde çalışmaya vakit bulamaz. Bu yüzden kendi
arzusu ile bu makamdan ayrılarak Kabardey-Balkar Cumhuriyeti yazarlar birliği
başkanlığına getirilir. Bu zaman zarfında Alim’in birkaç kitabı daha
yayınlanmış, tüm Sovyetler Birliğinde tanınan bir yazar olmuştur.
Daha sonraki dönemlerde Çışeko Alim SSCB
ve RSFSC yazarlar birliklerinde de sekreterlik yaptı. 1971 yılında SSCB
edebiyat Vakfı başkanlığına getirilir ve SSCB dağılana kadar bu vazifeyi
sürdürür.
1984 yılında 70 yaşına girdiğinde
Çışeko’ya Lenin nişanı verilir. 1989 yılında ise 75. doğum yıldönümü anısına
Sosyalist Emekçi-Kahraman nişanı ile taltif edilir.
Alim vefat edene kadar can-ı gönülden
edebiyata bağlıdır. Tüm dünyadaki Adıgeler tarafından kıymet verilen bir yazar
olmuştu. Adıge dilinin güzlliklerini tüm dünyaya iletebilen yazar 29 Ocak
2001’de 87 yaşında dünyaya gözlerini yumar.
BAK Zera
KBC Filoloji bilimdalında Prof.Dr.
Çeviri; AÇUMIJ Hilmi
Adıge Makh 31-01-2013