Filozof Çiçeron;
'-Yaşam da,
zaman da, insanın etrafını kaplayan dünya da, tabiat da yavaş yavaş belirli bir
minval üzerine hareket ediyor.
Bunun yanısıra ilginç olan şey ise insanın her
yeni yaşında tanrının ona seçilmiş zamana uygunluk ihsan etmesi. Yeni doğan
çocuğun mızıldama-kıkırdaması, gençliğin
verdiği keyifle birlikte olan ataklığı, yetişkinin yerliyerindeki görüntüsü,
ilerlemiş yaşların olgunluğu-arifliği, kırlaşmış sakallar, simsiyah saçlar,
karbeyazı kaşlar işte bunların hepsi tanrı tarafından belli bir zaman için sana
ihsan edilmiş bir ilerisine ulaşana kadar kullanacağın nimetler' diyordu.
Bütün bunların
hepsinin bu gün sizlere bahsetmek istediğim bilimadamının yaşamı ile de ilintili
olduğunu belirtmek istiyorum; Şhaptleko Ğuçıps.
3 ocak 1943 yılında Adıge otonom bölgesi (günümüzde Adıge
Cumhuriyeti), Pçıhatlıkuaye köyünde yaşamakta olan Şhaptleko sülalesinden Yusıf
ve Haniye'nin ailesinin son çocuğu olarak Ğuçıps doğdu.
'En ufak çocuk en çok
sevilendir- анахьыкIэр анахь кIас' deniliyorsa da Ğuçıps'ın tüm köylülerince
sevilmesinin ana sebebi bu değil.
Şhaptleko Yusıf
ve Haniye'nin doğan 10 çocuğu arasında sağ kalan üç kız kardeşinin ardından
uzun zaman beklenen erkek çocuğu olarak doğması ile bırakın aileyi, mahalleyi
tüm köy tarafından sevinilerek adeta bayram yapılmıştı.
Bu sevinçleri ile
birlikte çocuğa koyacakları isim üzerine çok düşünüp pek çok ad içerisinde
seçim yaptılar.
Aralarından seçtikleri Ğuçıpstı.
Ğuçıps ikinci
dünya savaşı yıllarının ortasında doğmuştu, bu yüzden mahallede doğan bu
çocuğun mahalleye uğurlu olması için yaşlı komşuları onu Tl'ımaf ismiyle
çağırıyordu.
1960 yılında
adıge köyleri dolaşılarak yetenekli, akıllı becerikli çocukları arayarak Mıyekuapede
yeni açılan Müzik okuluna kaydetmek için gezildiği dönemde o Pçıhatlıkuye'deki
okulun dokuzuncu sınıfını bitirmişti. Bu okula kaydedildi.
Henüz üçüncü sınıfta okurken askere alındı.
Askerliği bitip
geri döndüğünde okumaya devam ederek 1967 yılında müzik okulunu bitirdi.
Bilimadamımızın aklına bu okul yıllarında olan şeyler sıkça
geliyor.
Onun anlattığına
göre hayatında piano çalmayı bırakın bir defa dahi piyano görmemişken okulda
piyano ile karşılaştı.
Okula alınan
öğrenci sayısına kıyasla öğrencilerin çalacağı müzik aletleri yeterli sayıda
ellerinde yoktu. Bu yüzden piyano çalmasını sırayla öğreniyorlardı.
Ğuçıps ne gibi zorluklarla karşılaşmış olursa olsun okulunu
iyi derece ile bitirdi.
Mezuniyeti
ardından Şevcenhabledeki yetimhane-okul'a öğretmen olarak atandı.
Üzerinden bir yıl
geçtikten sonra Şevcenhable kültür
sarayına metodist olarak ardından da müdür olarak atandı.
Burada dört yıl
görev yaptı.
1971 yılında
Adıgekale Kültür Sarayına müdür olarak atanır, burada bir yıl kadar çalışır.
Görevini devam
ettirdiği bu süre zarfında 1967-1972 yılları arasında öğretmen enstitüsünü de bitirir.
1967-1969 yılları
arasında Ğuçıps yetenekli profesyonel şarkıcılar, milli enstrümanları
çalanlarla destanların plağa geçirilmesi konusunda aktif olarak çalıştı.
Adıge kültüründe
bu bir ilkti ve kültürel tarihimizde önemle yerini aldı.
Şhalaho Dariko 'Ğuçıps'le Halk sanatı evinde birlikte
çalıştığımız yılları iyilikle anıyor-hatırlıyorum.
O ilerlemiş
yaşlardaki insanlarla da nasıl ilişki kurulacağını iyi biliyordu, gençlerle de
birlikte olabiliyordu, espritüel yaklaşımları ile insanlara hoş bir şekilde
kendisini dinlettirebiliyordu.
O dönemki iş
arkadaşlarımızla biraraya geldiğimizde Şhaptleko Kasey, Şhaptleko Ğuçıps ve
Beşkeko Meshud'un 'Beyaz kuğuların dansı'
isimli gösteriyi bir yılbaşında nasıl sergilediklerini her daim
hatırlıyoruz.
Ğuçıps Adıge
lirik şarkılarını romanslarını çok seviyordu.
Piyanonun başına
geçip kendi yazdığı şarkıları da böylesi gecelerde-etkinliklerde
seslendiriyordu.
Ayrıca belirtmek
istediğim bir başka şey ise Ğuçıps kendisinin ilgi duyduğu folklörün çeşitli
dallarına etrafındaki insanlarında ilgi duymasını sağlayabiliyordu' diye
yazıyor.
Ğuçıps Adıgey, Karaçay-Çerkes, Kabardey-Balkar
cumhuriyetleri, Kıyı Boyu Şapsığ ve Krasnodar eyaletinde Adıgelerin toplu
olarak yaşadıkları yerlerde yapılan araştırma gezilerine katıldı.
1998 yılında
Türkiyeye düzenlenen araştırma gezisinde grubun başkanlığını yaptı.
Şhaptleko Ğuçıps bu çalışmalarını devam ettirirken aynı
zamanda Şota Rustaveli Gürcü Edebiyatı
Enstitüsüne bağlı olarak tez yazmaya başlar.
1988 yılında İ.V.
Megrelidze'nin bilimsel danışmanlığında ' Sovyet Adıge halk edebiyatı'
ismindeki kandidatörlük tezini verir.
Bu çalışması ardından Çeraşe Tembot Adıge Sosyal Bilimler
Araştırma Enstitüsünde, bilimsel çalışan olarak işe başlar bu görevi günümüzde
de sürdürmektedir.
Bu enstitüde
(1993-1996) Redaksiyon ve Basım Birimi Başkanlığı, (1996-1998) Destanlar Bölüm
Başkanlığı görevlerini yürütür.
Bu yıllarda
Ğuçıps 20 adet bilimsel makale yayınlamıştır.
1992
yılında 23-25 haziran tarihleri arasında Mıyekuapede gerçekleştirilen
kafkasologlar VI. Uluslarası kongresine
katılır.
Bu
kongredeki sunumların yayınlandığı 'Nart eposu ve dilbilimi' isimli eserde
sunumu yayınlanır.
Bu
çalışmasında Nart destanları voredlerinin
söylenişi ve aktarıcıların kullandıkları farklı stillerinin günümüzdeki
( T. S. 20. yüzyılın ikinci yarısı) söylenme şekilleri ile kıyaslanmasıdır.
Destanlar
bölümü tarafından bir kaç yıldır üzerinde çalışılan 14 cilt ve 25 kitaptan
oluşan 'Adıge folklorü' isimli projenin 9. cildinde 'Adıge Tarihi Kahramanlık
Şarkıları' isimli kısmı hazırladı.
Bunun
yanısıra bilimsel çalışmalarının yer aldığı
'Adıge makamlarının kanatları' (milli
şarkıcılar ve ulusal enstrüman kullanıcısı müzisyenlerin sanatına dair), '
Adıgelerin vatandan ayrıldıkları yol üzerinde giderken...' (Türkiyede
gerçekleştirilen gezide elde edilen materyaller üzerine değerlendirme) isimli
eserlerin üzerinde de çalışmakta.
Redaksiyon
Basım Kısmı başkanlığı yaptığı dönemde pek çok faydalı çalışmada bulundu,
günümüzd de halk söylencelerinin derlenmesi ve bunların insanlara
ulaştırılması, araştırılması üzerinde çalışmaları folklör-etnografya
konferansları organizasyonlarında ve faaaliyetlerinde aktif olarak çalışmakta.
Nerede
çalışırsa çalışsın, ne gibi bir makamda bulunursa bulunsun vazifelerini hep yerine
getirdi, başladığı işleri sonuçlandırdı, birlikte bulunduğu insanların
saygınlığını kazandı.
Ğuçıps
çalışmaları sebebiyle SSCB, RSFSC, Krasnodar Eyaleti, Bilim, Eğitim, Kültür
kurumlarından takdirnameler aldı.
2003
yılında Adıge Cumhuriyeti onursal kültür çalışanı ünvanı ile Adıge Cumhuriyeti
Devlet Konseyi-Xase takdirnamesine uygun görüldü.
Ğuçıpsın
günümüzde gerçekleşmesini arzuladığı şeylerin başında yeniden ceguako
enstitüsünün toplumda canlanması, ardından düğünlerin sadece düğün sahiplerinin
bahçeleri ile sınırlı kalmaması ve gelin verilişinin önemininde yeniden
canlanmasıdır.
Bu günlerde
Ğuçıps 70 yaşına girdi.
Bu yüzden
kendisini tebrik ediyor sağlık ve esenlik içerisinde tüm iyi dileklerinin
gerçekleşmesi temenisinde bulunuyoruz.
THATL'I Susan
Sosyal
Bilimler Araştırma Enstitüsü
Destanlar
bölümü bilimsel çalışanı
Çeviri; AÇUMIJ Hilmi